Το μέγα μυστήριο του Θεού: Ο άνθρωπος
Θα ξεκινήσω με ένα μήνυμα. Είναι μερικοί στίχοι από ένα ποίημα κάποιου σύγχρονου ποιητή, του Τάσου Λειβαδίτη. Οι στίχοι αυτοί λένε: Εδώ, σ’ αυτό το μνήμα κείται κάποιος που ο φόβος οι άλλοι τι θα πουν, και η ματαιοδοξία ν’ αρέσει τόσο (πολύ στον κόσμο) του κλέψανε ό,τι είχε πιο δικό του ώστε, σχεδόν, (στο μνήμα αυτό) δεν κείται εδώ, κανείς. Είναι πλέον αλήθεια, ότι ο φόβος για το τι γνώμη έχουν οι άλλοι για εμάς και η προσπάθειά μας και ο πόθος μας να αρέσουμε, καταργεί την προσωπικότητά μας και τα ιδιαίτερά μας χαρίσματα. Καταργεί την προσωπική μας ταυτότητα, καταργεί την κλίση που έχουμε από τον Θεό, καταργεί την αποστολή μας. Με λίγα λόγια, χάνουμε την ταυτότητά μας, χάνουμε το πρόσωπό μας.
Το μέγα μυστήριο άνθρωπος, απασχολεί αιώνες τώρα τους θρησκευτικούς, τους πολιτικούς, τους φιλοσόφους, τους επιστήμονες, τους μορφωμένους, τους αμόρφωτους, τους ψυχολόγους, τους ερευνητές, τους δίκαιους, τους άδικους, τους αγίους, τους αμαρτωλούς αλλά και όλους εμάς. Αυτό το πολύπλοκο, ανεξιχνίαστο και απρόβλεπτο πλάσμα μέσα στην δημιουργία, κυρίαρχο αλλά και υποτελές, εξαρτημένο από τους νόμους, αναπόδραστα υποταγμένο στις αρχές της γέννησης και του θανάτου. Αυτό το πλάσμα με την άγνωστη αφετηρία στην ιστορία του κόσμου και με άγνωστο βέβαια τέρμα. Αυτός ο ναός του Θεού αλλά και η άβυσσος της κόλασεως, ο άνθρωπος. Είναι μυστήριο μεγάλο να προσπαθήσει κανείς να απαριθμήσει στον νου του τις άπειρες δυνατότητές του, τόσο προς τα άνω όσο και προς τα κάτω, για να μπορέσει να κατανοήσει πολύ άνετα, πώς μια τέτοια και τόσο άπειρη έκταση δυνατοτήτων που του εμπιστεύθηκε ο Δημιουργός, ήδη τον κάνει κι αυτόν έναν μικρό θεό. Ας αναλογιστούμε λίγο αυτές τις αχανείς εκτάσεις που απλώνει η δράση του ανθρώπου προς το αγαθό ή προς τα σκοτεινά και απύθμενα βάθη της άγνοιας και της αμαρτίας. Είναι ο ίδιος άνθρωπος που έγραψε την Ιλιάδα, την Οδύσσεια, το Ευαγγέλιο του Χριστού, την κωμωδία, την λογοτεχνία, την επιστήμη με τους χιλιάδες κλάδους που την απαρτίζουν όπως η φυσική, η αστρονομία, η πληροφορική, η κρυογενετική, η νανοτεχνολογία, η βιολογία, κλπ. Είναι όμως και ο ίδιος άνθρωπος που οργάνωσε τις σταυροφορίες και τους πολέμους, όπως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και τον δεύτερο και ουαί και αλίμονο αν οργανώσει και τον τρίτο. Είναι αυτός ο άνθρωπος που δημιούργησε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Είναι αυτός ο άνθρωπος που έγραψε την Πολιτεία του Πλάτωνα, την φιλοσοφία του Φαίδωνα, που συνέθεσε την Συμφωνία του Διός δια του Μότσαρτ. Ο άνθρωπος που ζωγράφισε την Μόνα Λίζα δια του ντα Βίντσι, που άφησε στους αιώνες τα έργα του ντα Βίντσι καθώς και του Μιχαήλ Άγγελου αλλά και που οργάνωσε τις σφαγές, τις πολιορκίες, τους ομαδικούς βιασμούς, τις γενοκτονίες. Είναι αυτός ο άνθρωπος που δημιούργησε τους πολιτισμούς και που ανακάλυψε λαμπρές δημιουργίες με την έρευνα πάνω σε όλους τους τομείς. Ο άνθρωπος, πάντα ο άνθρωπος! Αυτός ο άνθρωπος που είναι ο ναός του Θεού, φρουρός του παραδείσου αλλά και αυτός ο άνθρωπος που μεταβάλλεται σε φρουρό της κολάσεως. Αυτός είναι ο άνθρωπος που τάχθηκε να κυβερνά επί γης, αυτός που ευλογήθηκε να φτάσει στα επουράνια, που ενσωματώνει τον νόμο του Θεού και που μεθοδεύει την άγνοια. Αυτός ο άνθρωπος που κρίνει και αυτός που θα κριθεί. Ο μέτοχος της Θείας Χάρης και αρετής και ο έσχατος υβριστής της δωρεάς που του παραχωρήθηκε υπό του Θεού. Ο ανδρείος και ο ριψοκίνδυνος, ο δειλός και ο προδότης. Αυτός ο άνθρωπος που ζει ανάμεσα στην ευδαιμονία της λύτρωσης και στην άβυσσο της απόγνωσης. Αυτός ο άνθρωπος ο οποίος έγινε αποδέκτης με την πτώση του μιας μοίρας τραγικής αλλά και συνάμα ευλογημένος να την γνωρίσει. Ο άνθρωπος που ζει μέσα στο όνειρο αλλά και μέσα στο κενό. Ο άνθρωπος, ο εν δυνάμει θεός, που η δόξα του αγγίζει τις παρυφές του νοητού παραδείσου και αυτός που κατεβαίνει κατά την πτώση του στο σκότος της αγνοίας, της ημιμάθειας και της μωρίας, φτάνοντας έτσι στα έγκατα της κολάσεως. Ίδια είναι η δύναμη που κρύβει πάντα μέσα του και που διαφέρει μόνο η χρήση της, καλή ή κακή. Ο άνθρωπος αδέλφια μου κινείται σαν ένα μαχαίρι που θέλει να κόψει το ψωμί, να καθαρίσει ένα μήλο ή να σκοτώσει έναν άνθρωπο. Το πολύ παράξενο είναι, ότι όλα αυτά συντελούνται μέσα από την ελευθερία που του χάρισε ο Δημιουργός του, και πολλές φορές χωρίς συνέπειες για τις αρνητικές επιλογές του. Ο λόγος; Απλός. Για να γραφεί και να στιγματιστεί η παγκόσμια πνευματική του ιστορία με έναν σκοπό, την σπουδή του πάνω στο να γίνει κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν, «ἰδοὺ ᾿Αδὰμ γέγονεν ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν, τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν·» (Γένεσις 3:22). Αδέλφια μου, ο άνθρωπος είναι το απαύγασμα της δόξης του Θεού και είναι «να σου φεύγει το μυαλό», όταν σκέφτεσαι ότι ο άνθρωπος διαθέτει τον λόγο. Μόνο αυτός (διαθέτει τον λόγο), ανάμεσα στα εκατομμύρια, στα δισεκατομμύρια πλάσματα της γης, που και αυτά προικίστηκαν έτσι και αλλιώς με σώμα, με νου και με φύση όχι όμως και με λογική. Όλα τα πλάσματα έχουν την πνοή του Θεού μέσα τους και κοσμούν ολόκληρη την δημιουργία. Μάλιστα παίζουν τον ρόλο τους μέσα στην δημιουργία, σύμφωνα με τον κώδικα της φύσης τους, ακολουθώντας το σχέδιο του Δημιουργού. Όμως ο άνθρωπος αδέλφια μου, ξεχωρίζει γιατί διαθέτει τον λόγο, την λογική του Λόγου και όχι μόνο ως δυνατότητα επικοινωνίας αλλά και ως δύναμη διάκρισης της αλήθειας από την αναλήθεια. Ο άνθρωπος διαθέτει ακόμα τον λόγο ως δυνατότητα διάκρισης του παροδικού από το αιώνιο, του φθαρτού από το άφθαρτο, του φαινομενικού από το πραγματικό. Είναι ο λόγος, η δύναμη του έλλογου νου, η ευλογία της δημιουργίας του κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν. Αφού ο άνθρωπος, εμείς όλοι αδέλφια μου πλαστήκαμε ακριβώς με αυτή την μοναδική δωρεά, θα πρέπει με όλες μας τις δυνάμεις να τείνουμε, ώστε να βρούμε την αρχέγονη κοιτίδα μας. Μάλιστα δια του Υιού και Λόγου του Θεού του ζώντος να ανέβουμε την κλίμακα της συνείδησής μας, της διαύγειας του νου, με έναν σκοπό, να επιστρέψουμε στον Δημιουργό, στον γεννήσαντα οργανισμό, στην χαμένη μας πατρίδα που είναι η ανυπόκριτη αγάπη. Ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα, το μόνο δημιούργημα του Θεού στο σύμπαν, που προικίστηκε με αυτήν τη δυνατότητα της ελευθερίας. Γι’ αυτόν τον λόγο και αποτελεί την μοναδική και άμεση εκδήλωση του Δημιουργού, την ιερά εκπροσώπησή του. Γι’ αυτόν τον λόγο άρχει και εξουσιάζει τον κόσμο, όχι ως ευνοούμενος επιστάτης του αλλά με την ιδιότητα του οδηγού που θα κατευθύνει την δημιουργία συν Θεώ στην τελείωσή της. Και ο λόγος, διότι ως προσωπική, κτιστή και ένθεη παρουσία στον κόσμο, φέρνει μέσα στην οντότητά του δυνάμεις και ιδιότητες του Δημιουργού του. Πολλές φορές ολοκληρωμένοι άνθρωποι, στο πέρασμα των αιώνων, με τον βίο τους, με τα έργα τους και με την προσφορά τους, το απέδειξαν. Όλοι έχουμε αυτές τις δυνάμεις, αυτές τις ικανότητες. Λόγω όμως της αποστασίας μας από τις αρχές του Θεού, σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε βρισκόμαστε σε βαθύ ύπνο. Ο άνθρωπος αδέλφια μου, δεν γεννιέται άνθρωπος - θεός αλλά γίνεται θεός δια του Κυρίου. Ο Χριστός (Θεός ων) εστάλη υπό του Πατρός στον κόσμο και ο λόγος, για να γίνει ο άνθρωπος θεός. Ο τρόπος που ο άνθρωπος γίνεται θεός, είναι να πάρει ανά χείρας τον Λόγο του Θεού ο οποίος εμπεριέχει την ζώσα φωνή του ζώντος Θεού. Αυτή η φωνή, θα τον αφυπνίσει πρώτα απ’ όλα από τον βαθύ ύπνο της άγνοιας, της φιλαυτίας, της φιλοδοξίας και του άκρατου εγωισμού. Κατόπιν με έναν σκληρό και οδυνηρό στην αρχή αγώνα αναγέννησης, γεμάτο θυσίες πνευματικές, θα φτάσει στο «θεοί ἐστε καὶ υἱοὶ ῾Υψίστου πάντες·» (Ψαλμοί 81:6). Η πνευματική αφύπνισή του θα σημάνει μια βαθύτερη οπτική στα πράγματα, όπου ο νους πέρα από το αισθητό κάλλος της δημιουργίας, θα μπορεί πλέον να θεάται το υπεραισθητό, όπου η αγάπη θα απλώνει την ειρήνη της όχι μόνο στον πλησίον, όχι μόνο στον αδερφό, όχι μόνο στον εχθρό αλλά και στον βαθύτερο εαυτό μας. Κατόπιν, η φροντίδα για την δική μου ζωή θα γίνει φροντίδα για την ζωή ολόκληρης της δημιουργίας. Μετέπειτα, ο βίος του πνευματικού ανθρώπου θα ξοδεύεται στους αιώνες χωρίς διεκδικήσεις και επαίνους στην υπηρεσία ολόκληρης της κοινωνίας. Μόνο με αυτόν τον τρόπο ο νους θα μπορεί να εμβαθύνει πίσω από τα αισθητά, στον υπεραισθητό κόσμο της ύπαρξης. Όταν πλέον θα μπορεί να θεάται πίσω από τις μορφές των πραγμάτων τις αιτίες τους, κατόπιν θα μπορεί να κάνει ορθή χρήση των αισθήσεών του, οι οποίες από κυρίαρχες θα γίνουν υπηρέτριες. Τότε και μόνο τότε, μπορεί η ελπίδα να σημάνει έναν νέο κόσμο μέτρου, ισόρροπης αρμονίας με το σύμπαν, χαράς και ευδαιμονίας. Εκτός όμως από την λογική, έχουμε και το σώμα, το οποίο έχει πληθώρα διαφοροποιήσεων, που σε συνεργασία με τον νου ανταποκρίνεται θετικά ή αρνητικά, όπως το βλέμμα, το γέλιο, το κλάμα, ο τόνος της φωνής, οι κινήσεις του σώματος, οι αισθηματικές εκδηλώσεις αγάπης ή μίσους, αντιπάθειας, ζήλιας, φθόνου, κτλ. Όλα τούτα δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απειρία των μορφών με τις οποίες ο απόλυτος λόγος εκδηλώνεται. Το σώμα μας αδέλφια μου διαρκώς μεταβάλλεται, ρέει, μεταμορφώνεται ανάλογα με τις προκλήσεις που δέχεται. Ο νους μας στο σώμα μας είναι ένα δυναμικά ενεργούμενο γεγονός που συμπτύσσει ή εκπτύσσει αδιάκοπα τις άπειρες δυνατότητές του. Τα αισθήματα που δεχόμεθα καθημερινά, μας μεταβάλλουν και μας αλλάζουν χωρίς τελειωμό μέσα σε έναν καταρράκτη εκρήξεων, υφέσεων, αιφνιδιασμού και γαλήνης. Ο εαυτός μας, ο αιώνιος εαυτός μας, η μοναδική και μόνιμη θέση παρατήρησης, παραμένει αιώνια αμετάβλητος. Ο ίδιος πάντα, που θυμάται ή που απορρίπτει από την μνήμη του ερεθίσματα, που διανοείται ή που κρίνει ή που οραματίζεται ή που εμπνέεται ή που συναισθάνεται ή τίποτε απ’ όλα αυτά, παραμένοντας αθέατος θεατής των μεγάλων ή μικρών παιχνιδιών της διανοίας του αισθήματος της δράσεως. Αυτός είναι ο άνθρωπος στην αιώνια παρουσία του. Ένα σύμπαν μικρό μέσα στο άπειρο σύμπαν. Το μέγα μυστήριο του Δημιουργού. Τώρα, αφού ερευνήσαμε τις άπειρες δυνατότητες του ανθρώπου, του εαυτού μας, μας προβληματίζει ένα πράγμα. Αυτό είναι το γεγονός, ότι όλες αυτές τις δυνατότητές μας, τις καταργεί ο θάνατος. Και αναρωτιόμαστε. Μήπως μπορούμε και αυτόν να τον εξουσιάσουμε, ώστε να πετύχουμε την επαγγελία που εδόθη υπό του Κυρίου και ενεργεί δια της πίστεως; Διότι ο Κύριος τόνισε, «ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα. πιστεύεις τοῦτο;» (Ιω. 11:26). Αδέλφια μου, βάσει της λογικής του Θεού, για να νικήσουμε τον φυσικό θάνατο, χρειάζεται να ξεπεράσουμε οι ίδιοι ό,τι είναι θνητό, το οποίο εκδηλώνεται μέσα μας αλλά και γύρω μας. Δυστυχώς, η πνευματική μας εμπειρία, μας έδειξε ότι όλα όσα έχουμε υιοθετήσει μέχρι σήμερα, μα όλα, είναι λογικές του θανάτου που μας επιτάσσουν σε αυτόν τον θάνατο. Εκτός από ένα, αυτό είναι ο αληθινός μας εαυτός, ο οποίος αναπτύσσεται με τον Λόγο του Θεού και που στην ουσία εκδηλώνει το θέλημα του Θεού. Η θεϊκή, άφθαρτη μορφή χαρίζεται υπό του Θεού και δίνεται σε ανθρώπους που έχουν επιλεγεί από τον Δημιουργό. Πότε όμως δίνεται; Δυστυχώς, όταν το άνυσμα του βίου μας εξαντληθεί στην συνείδησή μας. Μόνο τότε η θεϊκή μορφή του νου παραδίνεται στην σοφία του Θεού. Κατόπιν ο νους μας γίνεται στοιχείο του οικουμενικού ή θεϊκού νου. Αυτός ο νους, όταν κατακλυστεί από την σοφία του Θεού, τότε από όργανο μιας χρήσης που ήταν μέχρι χθες, γίνεται δέντρο ζωής, αιώνια άφθαρτο, αθάνατο το οποίο νικά τον θάνατο. Η φύση μας σήμερα, λόγω της αμαρτίας είναι ένας προσωρινός κώδικας. Όσο όμως ως πλάσματα αξιωνόμαστε να ενσωματωθούμε στο να γίνουμε άνθρωποι του Θεού, τότε και μόνο τότε γινόμαστε αλήθεια άφθαρτη, αιώνια αλήθεια. Να γνωρίζουμε, ότι το μόνο που επιβιώνει στην αιωνιότητα είναι ο αληθινός, ο αγέννητος και αθάνατος εαυτός μας, ο οποίος μεταβάλλεται με τον πνευματικό αγώνα σε αθέατο, άθικτο και αμόλυντο νου. Έτσι εμφανίζεται η παρουσία του Θεού η οποία είναι πηγή ζωής και η μόνη αλήθεια. Κάθε ανθρώπινη παρουσία στον κόσμο είναι μοναδική. Μοναδικός είναι ο ρόλος, η μορφή, η διάρκεια της ζωής που χαρίζεται στον κάθε άνθρωπο. Μοναδικές οι επιθυμίες, οι επιδιώξεις, οι επιλογές, οι αρνήσεις του. Μοναδικός και μοναχικός ο δρόμος της ανοδικής πορείας του προς την οριστική λύτρωση, την θέωσή του. Αυτή τη μοναδικότητα να αναζητήσουμε, αυτή να αξιοποιήσουμε εκτιμώντας την Θεία δωρεά που αξιωθήκαμε να γεννηθούμε άνθρωποι. Η θέωσή μας περνά μέσα από την υπηρεσία μας στους άλλους. Έτσι το άτομο μεταβάλλεται σε πρόσωπο! Η ενσωμάτωσή μας στην ανθρώπινη μορφή, δεν είναι παρά μόνο ένα μέρος κάποιου γενικότερου σκοπού. Είναι αυτοσκοπός. Ο Ιησούς μεταμορφώνεται στο όρος Θαβώρ, για να αποκαλύψει το βαθύτερο νόημα της Θείας παρουσίας του, την ένωση του Θεού με τον άνθρωπο, ή πιο σωστά, την μεταμόρφωση του ανθρώπου σε θεό γεμάτο με την δόξα του. Μια μεταμόρφωση που αξιώνονται να δουν μονάχα τρεις από τους πιο αγαπημένους μαθητές του Ιησού και που αυτό συμβαίνει πάνω στο όρος, δηλαδή σε ένα πολύ ψηλό επίπεδο συνείδησης. Ο δικός μας ρόλος, είναι να κάνουμε βεβαία την κλήση μας, ώστε η τελική μας προσπάθεια να είναι, να επιτρέψουμε την ύπαρξη της εκδήλωσης της θεότητας, ώστε να ζήσουμε την ένδοξη παρουσία του Δημιουργού μέσα μας. Αδέλφια μου, ζούμε σε μια διάχυτη, ανέλεκτη, πλασματική, ανερμάτιστη πραγματικότητα προσκολλημένοι στις μορφές και στις αμεσότητες των πραγμάτων. Το αληθές, που είναι η γνώση του θελήματος του Θεού, μας διαφεύγει. Αν όμως εννοήσουμε τη γνώση του θελήματος του Θεού, τότε θα ταξιδέψουμε βαθύτερα και θα μάθουμε τις αιτίες που προσδιορίζουν αυτή τη γνώση, που της δίνουν την βαρύτητα και την έκταση της δύναμης στη ζωή μας αλλά και την σπουδαιότητα της παρουσίας του Θεού στη ζωή μας. Όταν ο Λόγος του Θεού εισέλθει στη ζωή μας, τα ρήματα αυτού θα μας εκτείνουν στο άπειρο, αποκαλύπτοντας σε εμάς τα επτασφράγιστα μυστικά του Αγίου Θεού, τα οποία αποκωδικοποιούν το μυστήριο του θανάτου που σήμερα ενεργεί στη ζωή μας. Ο άνθρωπος αδέλφια μου, ζει σήμερα μέσα στη μιζέρια της καθημερινότητας. Αν όμως πάρει το μήνυμα της επιστροφής προς την θεϊκή του κοιτίδα, να γνωρίζει ότι θα νικήσει τον θάνατο. Και ο λόγος, διότι οι συγκυρίες του τόπου στον οποίο ζει, της εποχής και του πολιτισμού τα οποία υφίστανται σήμερα, προσφέρουν σ’ αυτόν, σε όλους εμάς, τις ευκαιρίες, τα μέσα και τις συνθήκες έτσι ώστε να αξιοποιήσουμε το μήνυμα που ήρθε. Να καταργήσουμε τον φυσικό θάνατο δια του Λόγου του Θεού αναπτύσσοντας την ζώσα πίστη, η οποία πίστη είναι «Ἔστι δὲ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων.» (Εβρ. 11:1). Μερικοί το επιχειρούν, ο τολμών νικά. Οι περισσότεροι όμως, δυστυχώς όχι. Μάλιστα ο λόγος που δεν το επιχειρούν, είναι ο κόσμος, το σύστημα, οι θρησκείες, κτλ. Με λίγα λόγια τα υφιστάμενα στερεότυπα του κόσμου. Αδέλφια μου, όταν ο μαθητής είναι έτοιμος, ο δάσκαλος θα εμφανιστεί. Ο διψασμένος αναζητά το νερό αλλά και το νερό αναζητά τον διψασμένο. Αδέλφια μου, να γνωρίζουμε, ότι θα είμαστε πρόσωπα, μόνο αν ανταποκριθούμε στην πρόσκληση του Δημιουργού. Διαφορετικά θα παραμείνουμε άτομα μιας ανώνυμης, απρόσωπης και δαιμονισμένης ανθρωπότητας. Αδέλφια μου, πιστεύω ότι όλοι εμείς πήραμε το μήνυμα της εξέλιξης, της αναγέννησης, της άφθαρτης ζωής, της αιώνιας ζωής και της κατάργησης του φυσικού θανάτου από τα σώματα ημών, και τώρα τρέχουμε προς το βραβείο της άνω κλήσης που είναι να γίνουμε υιοί Θεού. Τι μένει ακόμα; Να εννοήσουμε, ότι όλα αυτά θα τα στηρίξουμε στην ταπείνωση. Όπου υπάρχει ταπείνωση, εκεί είναι ο οίκος του Θεού, «καὶ ἐπὶ τίνα ἐπιβλέψω, ἀλλ᾿ ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν καὶ ἡσύχιον καὶ τρέμοντα τοὺς λόγους μου;» (Ησ. 66:2). Ταπείνωση ή ταπεινοφροσύνη, είναι η συντριβή του «εγώ», η παράδοση της ατομικής μας επιθυμίας στο Θείο θέλημα. Αυτό σημαίνει, καμιά ιδέα, κανένα βήμα στον βίο μας, καμιά σκέψη, καμιά απόφαση, καμιά επιθυμία ή στάση ζωής δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τον κανόνα. Καθετί στον κόσμο μπορεί ο εγωισμός μας να το οικειοποιηθεί, επιτυχία, κατάκτηση, εύρημα, κίνηση, ακινησία, ακόμη και την αποτυχία. Μπορούμε λοιπόν μέσω αυτής της ταπείνωσης, να εξαντλήσουμε τις δικές μας δυνατότητες και τα «θέλω» μας και να εναποθέσουμε το αποτέλεσμα στην κρίση και στην δικαιοδοσία του Θεού. Η εργασία είναι καθήκον δικό μας, το αποτέλεσμά της είναι απόφαση της Θείας Χάρης. Δεν υπάρχει λοιπόν μεγαλύτερη αφροσύνη από το να πιστεύουμε το αντίθετο, και δυστυχώς σήμερα όλοι οι άνθρωποι το πιστεύουν. Αδέλφια μου, χωρίς υπομονή και ταπείνωση, δηλαδή παράδοση της διεκδίκησης του αποτελέσματος οποιασδήποτε πράξης, τα δεινά καραδοκούν. Με λίγα λόγια, ταπεινοφροσύνη είναι η συρρίκνωση της ατομικής επιθυμίας και η ολοκληρωτική παράδοσή της στον οικουμενικό νόμο, η συγχώνευση του παροδικού στο αιώνιο. Ταπείνωση σημαίνει, ένας αγώνας μέγιστος, ένας αγώνας ζωής που προϋποθέτει ζώσα πίστη και γνώση εμπειρική. Η οποία γνώση συνάγεται ύστερα από την σύγκρουση του νου με τις επιθυμίες μας αλλά και με την δύναμη της καρτερίας και της υποταγής στην Θεία προαίρεση, που τελικά οδηγεί στην αυτογνωσία, «Ὁ γνοὺς ἑαυτόν, δίδοται αὐτῷ ἡ γνῶσις τῶν πάντων» (Ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός). Εκείνο που απομένει, είναι να ανταποκριθούμε στο κάλεσμα του Θεού. Γένοιτο, γένοιτο, αμήν.