Τὸ δὲ τοιοῦτον οὐκ ἀσθένειαν ἐδείκνυε τοῦ Λόγου, ἀλλὰ μᾶλλον καὶ
Κάτι τέτοιο δεν φανέρωνε αδυναμία του Λόγου· μάλλον τον αποδείκνυε ότι
Σωτῆρα καὶ Ζωὴν αὐτὸν ἐγνώριζεν, ὅτι καὶ τὸν θάνατον εἰς ἀναίρεσιν
είναι ο Σωτήρας και ο χορηγός της ζωής· διότι, ανέμενε το θάνατο για να τον
περιέμενε, καὶ τὸν διδόμενον θάνατον ὑπὲρ τῆς πάντων σωτηρίας
καταργήσει και έσπευδε να γευτεί το θάνατο που του πρόσφεραν για τη
ἔσπευδε τελειῶσαι.
σωτηρία όλων.
Καὶ ἄλλως δέ, οὐ τὸν ἑαυτοῦ θάνατον ἀλλὰ τὸν τῶν ἀνθρώπων ἦλθε
Εξάλλου, ο Σωτήρας δεν ήλθε με σκοπό να γευτεί το δικό του θάνατο, αλλά να
τελειῶσαι ὁ Σωτήρ· ὅθεν οὐκ ἰδίῳ θανάτῳ, οὐκ εἶχε γὰρ Ζωὴ ὤν,
καταργήσει το θάνατο των ανθρώπων. Έτσι δεν πέθαινε ο ίδιος, διότι ήταν η
ἀπετίθετο τὸ σῶμα, ἀλλὰ τὸν παρὰ τῶν ἀνθρώπων ἐδέχετο, ἵνα καὶ
Ζωή (που δεν γνωρίζει θάνατο)· αλλά δεχόταν το θάνατο που του έδωσαν οι
τοῦτον ἐν τῷ ἑαυτοῦ σώματι προσελθόντα τέλεον ἐξαφανίσῃ.
άνθρωποι, για να τον εξαφανίσει κι αυτόν τελείως στο δικό του σώμα.
῎Επειτα καὶ ἐκ τούτων ἄν τις εὐλόγως ἴδοι τὸ τοιοῦτον τέλος
Έπειτα, μπορεί εύλογα κανείς να διαπιστώσει ότι το σώμα του Κυρίου
ἐσχηκέναι τὸ κυριακὸν σῶμα. ῎Εμελε τῷ Κυρίῳ μάλιστα περὶ ἧς ἔμελλε
εκπλήρωσε την αποστολή του και από τα εξής: ενδιαφερόταν πολύ ο Κύριος
ποιεῖν ἀναστάσεως τοῦ σώματος· τοῦτο γὰρ ἦν κατὰ τοῦ θανάτου
για την ανάσταση του σώματος που επρόκειτο να κάνει· διότι, αυτό ήταν το
τρόπαιον ταύτην ἐπιδείξασθαι πᾶσι, καὶ πάντας πιστώσασθαι τὴν
τρόπαιο-τεκμήριο ενάντια στο θάνατο: να δείξει σ’ όλους την ανάσταση· να
παρ᾿ αὐτοῦ γενομένην τῆς φθορᾶς ἀπάλειψιν, καὶ λοιπὸν τὴν τῶν
διαπιστώσουν όλοι την εξάλειψη της φθοράς που αυτός έφερε και την
σωμάτων ἀφθαρσίαν, ἧς πᾶσιν ὥσπερ ἐνέχυρον καὶ γνώρισμα τῆς ἐπὶ
αφθαρσία των σωμάτων στο εξής. Και διατήρησε άφθαρτο το σώμα του για ν’
πάντας ἐσομένης ἀναστάσεως τετήρηκεν ἄφθαρτον τὸ ἑαυτοῦ σῶμα.
αποτελεί για όλους απόδειξη και χαρακτηριστικό της μέλλουσας αναστάσεως
όλων.
Εἰ μὲν οὖν ἦν πάλιν νοσῆσαν τὸ σῶμα, καὶ ἐπ᾿ ὄψει πάντων διαλυθεὶς
Εάν πάλι είχε ασθενήσει το σώμα του και είχε διαλυθεί ο Λόγος μπροστά στα
ἀπ᾿ αὐτοῦ ὁ Λόγος, ἀπρεπὲς μὲν ἦν τὸν τῶν ἄλλων τὰς νόσους
μάτια όλων, θα ήταν ανάρμοστο, ενώ θεραπεύει τις ασθένειες άλλων, να
θεραπεύοντα παρορᾶν τὸ ἴδιον ὄργανον ἐν νόσοις τηκόμενον. Πῶς
παραμελεί το δικό του σώμα και να το διαλύουν οι ασθένειες. Πώς θα
γὰρ ἂν ἐπιστεύθη τὰς ἄλλων ἀπελάσας ἀσθενείας, ἀσθενοῦντος ἐν
πίστευαν ότι θεραπεύει τις ασθένειες των άλλων, εφόσον ασθενεί το δικό του
αὐτῷ τοῦ ἰδίου ναοῦ; ῍Η γὰρ ὡς οὐ δυνάμενος ἀπελάσαι νόσον
σώμα; Διότι, ή θα εξευτελιζόταν ως ανίκανος να θεραπεύσει την ασθένειά του,
ἐγελάσθη, ἢ δυνάμενος, καὶ μὴ ποιῶν, ἀφιλάνθρωπος καὶ πρὸς τοὺς
ή, ενώ μπορούσε και δεν το έκανε, θα αποδειχνόταν και απέναντι στους άλλους
ἄλλους ἐνομίζετο.
ότι δεν έχει αγάπη.
23. Εἰ δὲ καὶ χωρίς τινος νόσου καὶ χωρίς τινος ἀλγηδόνος, ἰδίᾳ που
Εάν πάλι, χωρίς καμία ασθένεια και κανένα πόνο, τελείως μόνος κάπου σε μια
καὶ καθ᾿ ἑαυτὸν ἐν γωνίᾳ, ἢ ἐν ἐρήμῳ τόπῳ, ἢ κατ᾿ οἰκίαν, ἢ ὅπου
γωνία ή σ’ έναν έρημο τόπο, ή σε σπίτι ή οπουδήποτε αλλού έκρυβε
δήποτε τὸ σῶμα κρύψας ἦν, καὶ μετὰ ταῦτα πάλιν ἐξαίφνης φανείς,
το σώμα του και μετά το εμφάνιζε ξαφνικά και έλεγε ότι αναστήθηκε
ἔλεγεν ἑαυτὸν ἐκ νεκρῶν ἐγηγέρθαι· μύθους μὲν ἂν ἔδοξε λέγειν παρὰ
από τους νεκρούς· όλοι θα νόμιζαν ότι λέει παραμύθια. Και πολύ περισσότερο,
πᾶσιν, ἠπιστήθη δὲ πολλῷ πλέον καὶ περὶ τῆς ἀναστάσεως λέγων,
δεν θα τον πίστευαν αν μιλούσε για την ανάστασή του· διότι δεν θα υπήρχε
οὐκ ὄντος ὅλως τοῦ μαρτυροῦντος περὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ. Τῆς δὲ
κανένας αυθεντικός μάρτυρας του θανάτου του. Καθώς πρέπει να προηγείται
ἀναστάσεως προηγεῖσθαι δεῖ θάνατον, ἐπεὶ οὐκ ἂν εἴη ἀνάστασις μὴ
ο θάνατος από την ανάσταση· επειδή, δεν μπορεί να υπάρξει ανάσταση, αν δεν
προηγουμένου θανάτου· ὅθεν εἰ κρύφα που ἐγεγόνει τοῦ σώματος ὁ
προηγείται ο θάνατος. Έτσι, λοιπόν, αν πέθανε στα κρυφά, χωρίς να έγινε
θάνατος, οὐ φαινομένου τοῦ θανάτου, οὐδὲ ἐπὶ μαρτύρων γενομένου,
γνωστός ο θάνατός του και χωρίς να υπάρχουν μάρτυρες, τότε είναι επόμενο
ἀφανὴς ἦν καὶ ἀμάρτυρος καὶ ἡ τούτου ἀνάστασις·
και η ανάστασή του να είναι άγνωστη και χωρίς μάρτυρες.
῍Η διὰ τί τὴν μὲν ἀνάστασιν ἐκήρυττεν ἀναστάς, τὸν δὲ θάνατον
Ή, για ποιό λόγο διακήρυττε την ανάστασή του, ενώ από την άλλη έκρυβε
ἀφανῶς ἐποίει γενέσθαι; ῍Η διὰ τί τοὺς μὲν δαίμονας ἐπ᾿ ὄψει πάντων
το θάνατό του; Ή, για ποιό λόγο έδιωχνε τους δαίμονες μπροστά στα μάτια
ἀπήλαυνε, τόν τε ἐκ γενετῆς τυφλὸν ἀναβλέπειν ἐποίει, καὶ τὸ ὕδωρ εἰς
όλων και έκανε τον εκ γενετής τυφλό να βλέπει, και το νερό το έκανε κρασί,
οἶνον μετέβαλεν, ἵνα δι᾿ αὐτῶν πιστευθῇ Λόγος Θεοῦ· τὸ δὲ θνητὸν οὐκ
ώστε μέσω αυτών να πιστέψουν ότι είναι ο Λόγος του Θεού; Γιατί και το θνητό
ἐπ᾿ ὄψει πάντων ἄφθαρτον ἐδείκνυεν, ἵνα πιστευθῇ αὐτὸς ὢν ἡ Ζωή;
σώμα του δεν το έδειχνε άφθαρτο μπροστά σε όλους, ώστε να πιστέψουν ότι
αυτός είναι η όντως Ζωή;
Πῶς δὲ καὶ οἱ τούτου μαθηταὶ παρρησίαν εἶχον περὶ τοῦ τῆς
Και πώς οι μαθητές του θα είχαν το θάρρος να κηρύξουν για την ανάστασή
ἀναστάσεως λόγου, οὐκ ἔχοντες εἰπεῖν ὅτι πρῶτον ἀπέθανεν; ῍Η πῶς
του, αν δεν έλεγαν πρώτα ότι πέθανε; Ή πώς θα τους πίστευαν, όταν θα έλεγαν
ἂν ἐπιστεύθησαν λέγοντες γεγονέναι πρῶτον θάνατον, εἶτα τὴν
ότι πρώτα πέθανε και έπειτα αναστήθηκε, εάν αυτοί στούς οποίους έκαναν
ἀνάστασιν, εἰ μὴ παρ᾿ οἷς ἐπαρρησιάζοντο, εἶχον τούτους μάρτυρας
κήρυγμα με θάρρος, δεν ήταν και μάρτυρες του θανάτου (του Χριστού);
τοῦ θανάτου; Εἰ γὰρ καὶ οὕτως ἐπ᾿ ὄψει πάντων γενομένων τοῦ τε
Διότι, εάν και ο θάνατος και η ανάστασή του έγινε φανερά μπροστά σ’ όλους,
θανάτου καὶ τῆς ἀναστάσεως οὐκ ἠθέλησαν οἱ τότε Φαρισαῖοι
κι όμως οι Φαρισαίοι δεν θέλησαν να πιστέψουν και μάλιστα εξανάγκασαν
πιστεύειν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἑωρακότας τὴν ἀνάστασιν ἠνάγκασαν
και τους αυτόπτες μάρτυρες της αναστάσεως να την αρνηθούν· τότε, στην
ἀρνήσασθαι ταύτην· πάντως εἰ κεκρυμμένως ἐγεγόνει ταῦτα, πόσας
περίπτωση που όλα αυτά γίνονταν στα κρυφά, πόσες προφάσεις για απιστία
ἂν προφάσεις ἐπενόουν ἀπιστίας;
δεν θα πρόβαλαν;
Πῶς δὲ ἄρα τὸ τοῦ θανάτου τέλος ἐδείκνυτο, καὶ ἡ κατὰ τούτου νίκη,
Και πώς άραγε θα εκπλήρωνε το χρέος του θανάτου και τη νίκη σε βάρος του,
εἰ μὴ ἐπ᾿ ὄψει πάντων προσκαλεσάμενος αὐτὸν ἤλεγξε νεκρόν,
εάν μπροστά σ’ όλους δεν προσκαλούσε το θάνατο και δεν τον απόδειχνε νεκρό
κενωθέντα λοιπὸν τῇ τοῦ σώματος ἀφθαρσίᾳ;
και καταργημένο, εξαιτίας της αφθαρσίας που είχε το σώμα του;
24. Τὰ δὲ καὶ παρ᾿ ἑτέρων ἂν λεχθέντα, ταῦτα προβαλεῖν ἡμᾶς
Όσα και άλλοι θα μπορούσαν να πουν, αυτά είναι ανάγκη να μην τα κρύψουμε,
ἀναγκαῖον ταῖς ἀπολογίαις. Τάχα γὰρ ἄν τις εἴποι καὶ τοῦτο· Εἰ ἐπ᾿
για ν’ απολογηθούμε στις κατηγορίες. Ίσως κανείς θα έλεγε και το εξής: Εάν
ὄψει πάντων καὶ ἐμμάρτυρον ἔδει γενέσθαι τὸν τούτου θάνατον, ἵνα
ο θάνατός του έπρεπε να γίνει μπροστά στα μάτια όλων και ενώπιον μαρτύρων,
καὶ ὁ τῆς ἀναστάσεως πιστευθῇ λόγος, ἔδει κἂν αὐτὸν ἑαυτῷ ἔνδοξον
για να γίνει πιστευτό το κήρυγμα της αναστάσεως, έπρεπε τουλάχιστον να
ἐπινοῆσαι θάνατον, ἵνα μόνον τὴν ἀτιμίαν τοῦ σταυροῦ φύγῃ.
επινοήσει για τον εαυτό του ένδοξο θάνατο και ν’ αποφύγει τον ατιμωτικό
σταυρικό θάνατο.
᾿Αλλ᾿ εἰ καὶ τοῦτο ποιήσας ἦν, ὑπόνοιαν καθ᾿ ἑαυτοῦ παρεῖχεν, ὡς οὐ
Αλλά, εάν έκανε κάτι τέτοιο, θα παρείχε την υποψία σε βάρος του, ότι δεν
κατὰ παντὸς θανάτου δυνάμενος, ἀλλὰ μόνου τοῦ περὶ αὐτοῦ
είχε δυνατότητα να νικήσει κάθε είδους θάνατο, αλλά μόνον εκείνον που αυτός
ἐπινοηθέντος· καὶ οὐδὲν ἧττον πάλιν ἦν ἡ πρόφασις τῆς περὶ τῆς
θα επινοούσε· αυτό θα έδινε μεγαλύτερη αφορμή για ν’ απιστούν στην
ἀναστάσεως ἀπιστίας. ῞Οθεν οὐ παρ᾿ αὐτοῦ, ἀλλ᾿ ἐξ ἐπιβουλῆς,
ανάστασή του. Έτσι, λοιπόν, ο θάνατός του προήλθε όχι από τον εαυτό του,
ἐγίνετο τῷ σώματι ὁ θάνατος, ἵνα ὃν αὐτοὶ προσαγάγωσι τῷ
αλλά τον επέβαλε η κακία των ανθρώπων· μ’ αυτόν τον τρόπο, το θάνατο στον
Σωτῆρι θάνατον τοῦτον αὐτὸς ἐξαφανίσῃ.
οποίο αυτοί οδήγησαν τον Σωτήρα, εκείνος τον νίκησε και κατάργησε.
Καὶ ὥσπερ γενναῖος παλαιστής, μέγας ὢν τῇ συνέσει καὶ τῇ ἀνδρίᾳ,
Συνέβη όπως μ’ ένα γενναίο παλαιστή, που είναι πολύ συνετός και ανδρείος:
οὐκ αὐτὸς ἑαυτῷ τοὺς ἀντιπάλους ἐκλέγεται, ἵνα μὴ ὑπόνοιαν τῆς
δεν επιλέγει αυτός τους αντιπάλους του, για να μη δώσει υποψία σε ορισμένους
πρός τινας δειλίας παράσχῃ· ἀλλὰ τῇ τῶν θεωρούντων δίδωσιν
ότι είναι δειλός· αλλά αφήνει την επιλογή στη γνώμη των θεατών.
ἐξουσίᾳ, καὶ μάλιστα κἂν ἐχθροὶ τυγχάνωσιν, ἵνα πρὸς ὃν ἐὰν
Και μάλιστα, αν τύχει και είναι εχθρικοί σ’ αυτόν, τους επιτρέπει να επιλέξουν,
συμβάλλωσιν αὐτοί, τοῦτον αὐτὸς καταρράξας, κρείττων τῶν
για να πειστούν ότι είναι ο πιο δυνατός, αφού θα συντρίψει όποιον αυτοί του
πάντων πιστευθῇ·
προτείνουν να συγκρουστεί.
οὕτως καὶ ἡ τῶν πάντων Ζωὴ ὁ Κύριος καὶ Σωτὴρ ἡμῶν ὁ Χριστὸς
Έτσι έκανε και ο Κύριός μας Χριστός Σωτήρας, η Ζωή όλων μας: δεν διάλεξε
οὐχ ἑαυτῷ θάνατον ἐπενόει τῷ σώματι, ἵνα μὴ ὡς ἕτερον δειλιῶν φανῇ·
το σωματικό θάνατο που του άρεσε, για να μη φανεί ότι δειλιάζει. Δέχτηκε να
ἀλλὰ τὸν παρ᾿ ἑτέρων, καὶ μάλιστα τὸν παρὰ τῶν ἐχθρῶν ὃν ἐνόμιζον
να υποστεί πάνω στο σταυρό το θάνατο που του επέβαλαν οι άλλοι· και μάλιστα
εἶναι δεινὸν ἐκεῖνοι καὶ ἄτιμον καὶ φευκτόν, τοῦτον αὐτὸς ἐν σταυρῷ
εκείνον που οι εχθροί του θεωρούσαν φοβερό, ατιμωτικό και αποκρουστικό.
δεχόμενος ἠνείχετο· ἵνα καὶ τούτου καταλυθέντος, αὐτὸς μὲν ὢν ἡ Ζωὴ
Έτσι ώστε, και εκείνον τον νίκησε και ο ίδιος έγινε πιστευτός ότι είναι η
πιστευθῇ, τοῦ δὲ θανάτου τὸ κράτος τέλεον καταργηθῇ.
Αυτοζωή· διότι κατάργησε τελειωτικά την εξουσία του θανάτου.
Γέγονε γοῦν τι θαυμαστὸν καὶ παράδοξον· ὃν γὰρ ἐνόμιζον ἄτιμον
Συνέβη λοιπόν κάτι αξιοθαύμαστο και παράδοξο· ο θάνατος που του επέβαλαν
ἐπιφέρειν θάνατον, οὗτος ἦν τρόπαιον κατ᾿ αὐτοῦ τοῦ θανάτου· διὸ
και τον θεωρούσαν ατιμωτικό, αυτός να γίνει το τρόπαιο της νίκης ενάντια στον
οὐδὲ τὸν ᾿Ιωάννου θάνατον ὑπέμεινε, διαιρουμένης τῆς κεφαλῆς, οὐδὲ
ίδιο το θάνατο. Γι’ αυτό, ούτε υπέστη το θάνατο του Ιωάννη με αποκεφαλισμό
ὡς ᾿Ησαΐας ἐπρίσθη, ἵνα καὶ τῷ θανάτῳ ἀδιαίρετον καὶ ὁλόκληρον τὸ
ούτε πριονίστηκε σαν τον Ησαΐα· κι αυτό, για να διατηρήσει και στο θάνατο
σῶμα φυλάξῃ, καὶ μὴ πρόφασις τοῖς βουλομένοις διαιρεῖν τὴν
ακέραιο και ολόκληρο το σώμα του· να μη δοθεί αφορμή στους κακόβουλους
᾿Εκκλησίαν γένηται.
να διαιρούν την Εκκλησία.
25. Καὶ ταῦτα μὲν πρὸς τοὺς ἔξωθεν ἑαυτοῖς λογισμοὺς ἐπισωρεύοντας·
Αυτά λοιπόν αρκούν για τους μη χριστιανούς, που συνεχώς βρίσκουν αρνητικά
ἂν δὲ καὶ τῶν ἐξ ἡμῶν τις μὴ ὡς φιλόνεικος, ἀλλ᾿ ὡς φιλομαθής, ζητῇ
επιχειρήματα. Αν όμως κάποιος δικός μας, όχι από αμφισβήτηση αλλά από
διὰ τί μὴ ἑτέρως ἀλλὰ σταυρὸν ὑπέμεινεν, ἀκουέτω καὶ οὗτος ὅτι οὐκ
φιλομάθεια, ζητεί να μάθει για ποιό λόγο υπέστη σταυρικό θάνατο και όχι
ἄλλως ἢ οὕτως ἡμῖν συνέφερε· καὶ τοῦτο δι᾿ ἡμᾶς καλῶς ὑπέμεινεν ὁ
κάποιον άλλο, ας πληροφορηθεί κι αυτός ότι δεν συνέφερε σε μας κάτι τέτοιο·
Κύριος.
καλώς σταυρώθηκε για χάρη μας ο Κύριος.
Εἰ γὰρ τὴν καθ᾿ ἡμῶν γενομένην κατάραν ἦλθεν αὐτὸς βαστάσαι, πῶς
Διότι, αφού ήλθε να φορτωθεί ο ίδιος την κατάρα που μας επιβλήθηκε, πώς
ἂν ἄλλως ἐγένετο κατάρα εἰ μὴ τὸν ἐπὶ κατάρᾳ γενόμενον θάνατον
αλλιώς θα γινόταν κατάρα παρά μόνον αν δεχόταν καταραμένο θάνατο; Και
ἐδέξατο; ἔστι δὲ οὗτος, ὁ σταυρός. Οὕτω γὰρ καὶ γέγραπται·
αυτό είναι ο σταυρικός θάνατος. Διότι, έτσι λέει η Αγία Γραφή: «Καταραμένος
"᾿Επικατάρατος, ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου".
να είναι όποιος κρεμιέται στο ξύλο».
῎Επειτα, εἰ ὁ θάνατος τοῦ Κυρίου λύτρον ἐστὶ πάντων, καὶ τῷ θανάτῳ
Έπειτα, εφόσον ο θάνατος του Κυρίου αποτελεί τη λύτρωση όλων, και με το
τούτου τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύεται, καὶ γίνεται τῶν ἐθνῶν ἡ
θάνατό του καταργείται η μεσοτοιχία που χώριζε (Θεό και ανθρώπους) και
κλῆσις, πῶς ἂν ἡμᾶς προσεκαλέσατο, εἰ μὴ ἐσταύρωτο; ἐν μόνῳ γὰρ
προσκαλούνται οι ειδωλολάτρες, πώς θα μας καλούσε, αν δεν σταυρωνόταν;
τῷ σταυρῷ ἐκτεταμέναις χερσί τις ἀποθνῄσκει. Διὸ καὶ τοῦτο ἔπρεπεν
Διότι μόνο πάνω στο σταυρό πεθαίνει κάποιος έχοντας απλωμένα τα χέρια. Γι’
ὑπομεῖναι τὸν Κύριον, καὶ τὰς χεῖρας ἐκτεῖναι, ἵνα τῇ μὲν τὸν παλαιὸν
αυτό έπρεπε να υπομείνει ο Κύριος το σταυρικό θάνατο και ν’ απλώσει τα
λαόν, τῇ δὲ τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἑλκύσῃ, καὶ ἀμφοτέρους ἐν ἑαυτῷ
χέρια του, ώστε με το ένα να τραβήξει τον παλαιό λαό (Ιουδαίους) και με το
συνάψῃ.
άλλο τους ειδωλολάτρες· να τους ενώσει και τους δύο με τον εαυτό του.
Τοῦτο γὰρ καὶ αὐτὸς εἴρηκε, σημαίνων ποίῳ θανάτῳ ἔμελλε
Και αυτό ο ίδιος το είπε, δηλώνοντας με τί είδους θάνατο επρόκειτο να τους
λυτροῦσθαι τοὺς πάντας· "῞Οταν ὑψωθῶ, πάντας ἑλκύσω πρὸς
λυτρώσει όλους: «Όταν θα με σηκώσουν ψηλά (στο σταυρό), όλους θα τους
ἐμαυτόν."
τραβήξω κοντά μου».
Καὶ πάλιν εἰ ὁ ἐχθρὸς τοῦ γένους ἡμῶν διάβολος, ἐκπεσὼν ἀπὸ τοῦ
Και πάλι όμως ο εχθρός μας διάβολος, πέφτοντας από τον ουρανό, τριγυρνά
οὐρανοῦ, περὶ τὸν ἀέρα τὸν ὧδε κάτω πλανᾶται, κἀκεῖ τῶν σὺν αὐτῷ
εδώ κάτω στον αέρα· εξουσιάζει τους δικούς του δαίμονες που είναι το ίδιο
δαιμόνων ὡς ὁμοίων ἐν τῇ ἀπειθείᾳ ἐξουσιάζων, φαντασίας μὲν δι᾿
μ’ αυτόν ανυπάκουοι (στο Θεό). Με αυτούς δημιουργεί στους πλανεμένους
αὐτῶν ἐνεργεῖ τοῖς ἀπατωμένοις, ἐπιχειρεῖ δὲ τοῖς ἀνερχομένοις
φαντασιώσεις και προσπαθεί να εμποδίζει όσους επιχειρούν ν’ ανέβουν προς
ἐμποδίζειν· καὶ περὶ τούτου φησὶν ὁ ᾿Απόστολος· "Κατὰ τὸν ἄρχοντα
το Θεό. Γι’ αυτό λέει ο Απόστολος: «Σύμφωνα με τον άρχοντα που εξουσιάζει
τῆς ἐξουσίας τοῦ ἀέρος, τοῦ νῦν ἐνεργοῦντος ἐν τοῖς υἱοῖς τῆς
τον αέρα και ενεργεί ενάντια στα παιδιά που επαναστάτησαν στον Θεό-Πατέρα
ἀπειθείας", ἦλθε δὲ ὁ Κύριος ἵνα τὸν μὲν διάβολον καταβάλῃ, τὸν δὲ
τους». Ήλθε, λοιπόν, ο Κύριος να νικήσει το διάβολο, να καθαρίσει τον αέρα
ἀέρα καθαρίσῃ, καὶ ὁδοποιήσῃ ἡμῖν τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον, ὡς εἶπεν
και να ανοίξει το δρόμο για την άνοδο στον ουρανό, όπως το είπε ο Απόστολος:
ὁ ᾿Απόστολος, "διὰ τοῦ καταπετάσματος, τοῦτ᾿ ἔστιν τῆς σαρκὸς
«(το πέτυχε) με το καταπέτασμα, δηλαδή τη σάρκα του»· κι αυτό έπρεπε να
αὐτοῦ", τοῦτο δὲ ἔδει γενέσθαι διὰ τοῦ θανάτου· ποίῳ δ᾿ ἂν ἄλλῳ
συμβεί με το θάνατό του. Ποιός άλλος θάνατος θα τα έκαμε αυτά παρά μόνον
θανάτῳ ἐγεγόνει ταῦτα, ἢ τῷ ἐν ἀέρι γενομένῳ, φημὶ δὴ τῷ σταυρῷ;
αυτός που συμβαίνει στον αέρα, εννοώ το σταυρικό θάνατο; Διότι στον αέρα
Μόνος γὰρ ἐν τῷ ἀέρι τις ἀποθνῄσκει, ὁ σταυρῷ τελειούμενος. Διὸ καὶ
πεθαίνει μόνον εκείνος που θυσιάζεται στο σταυρό. Δικαιολογημένα λοιπόν
εἰκότως τοῦτον ὑπέμεινεν ὁ Κύριος.
τον υπέμεινε ο Κύριος.
Οὕτω γὰρ ὑψωθείς, τὸν μὲν ἀέρα ἐκαθάριζεν ἀπό τε τῆς διαβολικῆς
Έτσι, λοιπόν, υψώθηκε στο σταυρό ο Κύριος και καθάρισε τον αέρα από τις
καὶ πάσης τῶν δαιμόνων ἐπιβουλῆς λέγων· "᾿Εθεώρουν τὸν Σατανᾶν
κακόβουλες παγίδες του διαβόλου και των δαιμόνων λέγοντας: «Είδα το
ὡς ἀστραπὴν πεσόντα", τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον ὁδοποιῶν ἐνεκαίνιζε
Σατανά να πέφτει σαν αστραπή». Ετοίμασε και ανακαίνισε το δρόμο της
λέγων πάλιν· "῎Αρατε πύλας οἱ ἄρχοντες ὑμῶν καὶ ἐπάρθητε πύλαι
ανόδου στον ουρανό, όπως το λέει πάλι: «Οι άρχοντές σας ν’ ανοίξουν τις
αἰώνιοι." Οὐ γὰρ αὐτὸς ὁ Λόγος ἦν ὁ χρῄζων ἀνοίξεως τῶν πυλῶν,
πόρτες· ανοίξτε πύλες της αιωνιότητας». Διότι ο Λόγος δεν είχε ανάγκη να του
πάντων Κύριος ὤν, οὐδὲ κεκλεισμένον ἦν τι τῶν ποιημάτων τῷ
ανοίξουν τις πόρτες, αφού είναι ο Κύριος όλων· ούτε ήταν αποκλεισμένος ο
ποιητῇ, ἀλλ᾿ ἡμεῖς ἦμεν οἱ χρῄζοντες, οὓς ἀνέφερεν αὐτὸς διὰ τοῦ ἰδίου
δημιουργός από κάποιο δημιούργημά του. Εμείς ήμασταν που είχαμε ανάγκη·
σώματος αὐτοῦ. ῾Ως γὰρ ὑπὲρ πάντων αὐτὸ προσήνεγκε τῷ θανάτῳ,
κι εμάς ανέβασε με το σώμα του στον ουρανό. Διότι, όπως το πρόσφερε με το
οὕτως δι᾿ αὐτοῦ πάλιν ὡδοποίησε τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον.
θάνατό του για χάρη όλων, έτσι πάλι μ’ αυτό ετοίμασε το δρόμο της ανόδου
στον ουρανό.
26. Πρέπων οὖν ἄρα καὶ ἁρμόζων ὁ ἐν τῷ σταυρῷ γέγονε θάνατος
Επομένως, ο θάνατος ήταν σταυρικός, διότι έτσι ταίριαζε και συνέφερε σε
ὑπὲρ ἡμῶν· καὶ ἡ αἰτία τούτου εὔλογος ἐφάνη κατὰ πάντα, καὶ
μας· η αιτιολογία του είναι εύλογη και δικαιολογημένη σε όλα·
δικαίους ἔχει τοὺς λογισμούς, ὅτι μὴ ἄλλως, ἀλλὰ διὰ τοῦ σταυροῦ
διότι δεν έπρεπε να γίνει διαφορετικά, αλλά μόνο με το σταυρό να συντελεστεί
ἔδει γενέσθαι τὴν σωτηρίαν τῶν πάντων.
η σωτηρία όλων.
Καὶ γὰρ οὐδ᾿ οὕτως ἀφανῆ ἑαυτὸν οὐδὲ ἐν τῷ σταυρῷ ἀφῆκεν·
Διότι έτσι φανέρωσε τον εαυτό του πάνω στο σταυρό.
ἀλλὰ κατὰ περιττὸν τὴν μὲν κτίσιν ἐποίει μαρτυρεῖν τὴν τοῦ ἑαυτῆς
Και έκανε την κτίση να δίνει πολύ εντονότερα τη μαρτυρία της παρουσίας του
Δημιουργοῦ παρουσίαν, τὸν δὲ ἑαυτοῦ ναὸν τὸ σῶμα οὐκ ἐπὶ πολὺ
Δημιουργού της. Δεν άφησε το ναό του σώματός του να μείνει για πολύ στον
μένειν ἀνασχόμενος, ἀλλὰ μόνον δείξας νεκρὸν τῇ τοῦ θανάτου πρὸς
τάφο αλλά, αφού το έδειξε να πεθαίνει στη συμπλοκή του με το θάνατο,
αὐτὸ συμπλοκῇ, τριταῖον εὐθέως ἀνέστησε, τρόπαια καὶ νίκας κατὰ
ευθύς αμέσως το ανέστησε την τρίτη ημέρα· και έφερε ως τρόπαιο και
τοῦ θανάτου φέρων τὴν ἐν τῷ σώματι γενομένην ἀφθαρσίαν καὶ
απόδειξη νίκης ενάντια στο θάνατο την αφθαρσία και απάθεια του σώματός
ἀπάθειαν.
του.
᾿Ηδύνατο μὲν γὰρ καὶ παρ᾿ αὐτὰ τοῦ θανάτου τὸ σῶμα διεγεῖραι καὶ
Μπορούσε βέβαια αμέσως ν’ αναστήσει το σώμα του από το θάνατο και να
πάλιν δεῖξαι ζῶν· ἀλλὰ καὶ τοῦτο καλῶς προϊδὼν ὁ Σωτὴρ οὐ
το δείξει ζωντανό· αλλά κι αυτό καλά το προείδε ο Σωτήρας και δεν το έκανε.
πεποίηκεν. Εἶπε γὰρ ἄν τις μηδόλως αὐτὸ τεθνηκέναι, ἢ μηδὲ τέλεον
Διότι αν είχε αναστηθεί αμέσως, θα έλεγαν ότι το σώμα του καθόλου
αὐτοῦ τὸν θάνατον ἐψαυκέναι, εἰ παρ᾿ αὐτὰ τὴν ἀνάστασιν ἦν
δεν είχε πεθάνει ή ότι δεν το άγγιξε σε τίποτε ο θάνατος.
ἐπιδείξας. Τάχα δὲ καὶ ἐν ἴσῳ τοῦ διαστήματος ὄντος τοῦ τε θανάτου
Και ίσως, αν συνέβαιναν στον ίδιο χρόνο και ο θάνατος και η ανάστασή του,
καὶ τῆς ἀναστάσεως, ἄδηλον ἐγίνετο τὸ περὶ τῆς ἀφθαρσίας κλέος.
δεν θα φανερωνόταν η δόξα της αφθαρσίας.
῞Οθεν, ἵνα δειχθῇ νεκρὸν τὸ σῶμα, καὶ μίαν ὑπέμεινε μέσην ὁ Λόγος, καὶ
Γι’ αυτό, για να δειχθεί το σώμα νεκρό, ο Λόγος υπέμεινε και μία ενδιάμεση
τριταῖον τοῦτο πᾶσιν ἔδειξεν ἄφθαρτον.῞Ενεκα μὲν οὖν τοῦ δειχθῆναι
ημέρα, και την τρίτη ημέρα το φανέρωσε σε όλους άφθαρτο. Για να δειχθεί
τὸν θάνατον ἐν τῷ σώματι, τριταῖον ἀνέστησε τοῦτο.
λοιπόν ότι το σώμα πέθανε, το ανάστησε μετά τρεις ημέρες.
῞Ινα δὲ μὴ ἐπὶ πολὺ διαμεῖναν καὶ φθαρὲν τέλεον ὕστερον ἀναστήσας
Για να μην μείνει όμως πολλές ημέρες στον τάφο το σώμα και φθαρεί
ἀπιστηθῇ ὡς οὐκ αὐτὸ ἀλλ᾿ ἕτερον σῶμα φέρων· ἔμελλε γὰρ ἄν τις καὶ
ανεπανόρθωτα· και όταν αναστηθεί, θα δημιουργούσε αμφιβολίες ότι είναι
διὰ τὸν χρόνον ἀπιστεῖν τῷ φαινομένῳ, καὶ ἐπιλανθάνεσθαι τῶν
αυτό και όχι άλλο –διότι σίγουρα κάποιος λόγω του πολύ χρόνου θα απιστούσε
γενομένων· διὰ τοῦτο οὐ πλείω τῶν τριῶν ἡμερῶν ἠνέσχετο, οὐδὲ ἐπὶ
και θα λησμονούσε τα γεγονότα–· γι’ αυτό δεν άφησε η ανάσταση να ξεπεράσει
πολὺ τοὺς ἀκούσαντας αὐτοῦ περὶ τῆς ἀναστάσεως παρείλκυσεν·
τις τρεις ημέρες· ούτε άργησε να εμφανιστεί σ’ αυτούς που είχαν ακούσει να
μιλάει για την ανάσταση.
ἀλλ᾿ ἔτι τῶν ἀκοῶν αὐτῶν ἔναυλον ἐχόντων τὸν λόγον, καὶ ἔτι τῶν
Αλλά, ενώ ακόμη οι ακροατές του είχαν τα λόγια του στ’ αυτιά του· ενώ τον
ὀφθαλμῶν αὐτῶν ἐκδεχομένων, καὶ τῆς διανοίας αὐτῶν ἠρτημένης,
"έβλεπαν" ακόμη μπροστά τους και η σκέψη τους ήταν προσκολλημένη σ’
καὶ ζώντων ἐπὶ γῆς ἔτι καὶ ἐπὶ τόπων ὄντων τῶν θανατωσάντων,
αυτόν·ενώ ήταν ακόμη στη γη και στον τόπο του θανάτου του και είχαν
καὶ μαρτύρων τοῦ θανάτου τοῦ κυριακοῦ σώματος, αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ
μπροστά τους τη μαρτυρία του θανάτου του σώματος του Κυρίου· ενώ λοιπόν
Υἱὸς ἐν τριταίῳ διαστήματι τὸ γενόμενον νεκρὸν σῶμα ἔδειξεν
ζούσαν όλα αυτά, ο Υιός του Θεού μέσα σε τρεις ημέρες παρουσίασε το νεκρό
ἀθάνατον καὶ ἄφθαρτον· καὶ ἀνεδείχθη πᾶσιν, ὅτι οὐκ ἀσθενείᾳ φύσεως
σώμα του αναστημένο, αθάνατο και άφθαρτο. Αποδείχτηκε έτσι σε όλους ότι
τοῦ ἐνοικοῦντος Λόγου τέθνηκε τὸ σῶμα, ἀλλ᾿ ἐπὶ τῷ τὸν θάνατον
δεν πέθανε το σώμα του Λόγου από αδυναμία της ανθρώπινης φύσεώς του,
ἐξαφανισθῆναι ἐν αὐτῷ τῇ δυνάμει τοῦ Σωτῆρος.
αλλά με τη δύναμη του Κυρίου να καταργήσει το θάνατο πάνω στο σώμα.
27. Τοῦ μὲν γὰρ καταλελύσθαι τὸν θάνατον, καὶ νίκην κατ᾿ αὐτοῦ
Μεγάλο γνώρισμα και δυνατή απόδειξη ότι ο σταυρός κατάλυσε
γεγενῆσθαι τὸν σταυρόν, καὶ μηκέτι λοιπὸν ἰσχύειν, ἀλλ᾿ εἶναι νεκρὸν
και νίκησε το θάνατο και δεν έχει πλέον καμία
αὐτὸν ἀληθῶς, γνώρισμα οὐκ ὀλίγον καὶ πίστις ἐναργής, τὸ παρὰ
δύναμη αλλά είναι νεκρωμένος, αποτελεί το εξής:
πάντων τῶν τοῦ Χριστοῦ μαθητῶν αὐτὸν καταφρονεῖσθαι, καὶ
όλοι οι μαθητές του Χριστού περιφρονούν το θάνατο·
πάντας ἐπιβαίνειν κατ᾿ αὐτοῦ, καὶ μηκέτι φοβεῖσθαι τοῦτον, ἀλλὰ τῷ
όλοι βαδίζουν εναντίον του και δεν τον φοβούνται καθόλου· το αντίθετο,
σημείῳ τοῦ σταυροῦ καὶ τῇ εἰς Χριστὸν πίστει καταπατεῖν αὐτὸν ὡς
με το σημείο του σταυρού και την πίστη του Χριστού τον παραθεωρούν
νεκρόν.
σαν νεκρό.
Πάλαι μὲν γὰρ πρὶν τὴν θείαν ἐπιδημίαν γενέσθαι τοῦ Σωτῆρος,
Διότι, τον παλιό καιρό, πριν τη θεία έλευση του Σωτήρα στη γη,
πάντες τοὺς ἀποθνῄσκοντας ὡς φθειρομένους ἐθρήνουν· ἄρτι δὲ τοῦ
όλοι έκλαιγαν τους πεθαμένους σαν χαμένους για πάντα. Τώρα όμως, με την
Σωτῆρος ἀναστήσαντος τὸ σῶμα, οὐκέτι μὲν ὁ θάνατός ἐστι φοβερός,
ανάσταση του σώματος του Χριστού, δεν προκαλεί πλέον φόβο ο θάνατος·
πάντες δὲ οἱ τῷ Χριστῷ πιστεύοντες ὡς οὐδὲν αὐτὸν ὄντα πατοῦσι,
όσοι πιστεύουν στο Χριστό, περιφρονούν το θάνατο σαν ένα τίποτε·
καὶ μᾶλλον ἀποθνῄσκειν αἱροῦνται ἢ ἀρνήσασθαι τὴν εἰς Χριστὸν
προτιμούν μάλιστα να πεθάνουν παρά ν’ αρνηθούν την πίστη στον Κύριο.
πίστιν. ῎Ισασι γὰρ ὄντως ὅτι ἀποθνῄσκοντες οὐκ ἀπόλλυνται,
Διότι γνωρίζουν με βεβαιότητα ότι πεθαίνοντας δεν χάνονται,
ἀλλὰ ζῶσι, καὶ ἄφθαρτοι διὰ τῆς ἀναστάσεως γίνονται.
αλλά ζουν και διατηρούνται άφθαρτοι χάρη στην ανάσταση (του Χριστού).
᾿Εκεῖνος δὲ ὁ πάλαι τῷ θανάτῳ πονηρῶς ἐναλλόμενος διάβολος,
Εκείνος πάλι ο διάβολος, που παλαιότερα επιτίθενταν πονηρά στους ανθρώπους
λυθεισῶν αὐτοῦ τῶν ὠδίνων, ἔμεινε μόνος ἀληθῶς νεκρός· καὶ τούτου
με όπλο το θάνατο, τώρα που διαλύθηκαν τα σπλάγχνα του, στ’ αλήθεια
τεκμήριον, ὅτι πρὶν πιστεύσουσιν οἱ ἄνθρωποι τῷ Χριστῷ, φοβερὸν
νεκρώθηκε. Απόδειξη αυτού είναι ότι οι άνθρωποι, πριν πιστέψουν στο Χριστό,
τὸν θάνατον ὁρῶσι καὶ δειλιῶσιν αὐτόν. ᾿Επειδὰν δὲ εἰς τὴν ἐκείνου
θεωρούν το θάνατο φοβερό και δειλιάζουν. Όταν όμως πιστέψουν σ’ Εκείνον
πίστιν καὶ διδασκαλίαν μετέλθωσι, τοσοῦτον καταφρονοῦσι τοῦ
και γίνουν μαθητές του, τόσο πολύ περιφρονούν το θάνατο
θανάτου, ὡς καὶ προθύμως ἐπ᾿ αὐτὸν ὁρμᾶν καὶ μάρτυρας γίνεσθαι
ώστε πρόθυμα τρέχουν να τον γευθούν και να γίνουν μάρτυρες
τῆς κατ᾿ αὐτοῦ παρὰ τοῦ Σωτῆρος γενομένης ἀναστάσεως.
της νίκης της αναστάσεως που ο Σωτήρας έφερε πάνω σ’ αυτόν.
Καὶ γὰρ ἔτι νήπιοι ὄντες τὴν ἡλικίαν σπεύδουσι ἀποθνῄσκειν, καὶ
Διότι, ακόμη και μικρά νήπια στην ηλικία, σπεύδουν να πεθάνουν·
μελετῶσι κατ᾿ αὐτοῦ ταῖς ἀσκήσεσιν οὐ μόνον ἄνδρες, ἀλλὰ καὶ
κατέρχονται στον αγώνα εναντίον του θανάτου όχι μόνον άνδρες αλλά και
γυναῖκες. Οὕτως ἀσθενὴς γέγονεν, ὡς καὶ γυναῖκας τὰς ἀπατηθείσας
γυναίκες. Τόσο πολύ εξασθένησε ο θάνατος ώστε ακόμη και οι γυναίκες, που
τὸ πρὶν παρ᾿ αὐτοῦ, νῦν παίζειν αὐτὸν ὡς νεκρὸν καὶ παρειμένον.
προηγουμένως τον φοβόταν, τώρα να τον κοροϊδεύουν ως νεκρό και παράλυτο.
῾Ως γὰρ τυράννου καταπολεμηθέντος ὑπὸ γνησίου βασιλέως καὶ
Συνέβη όπως μ’ έναν τύραννο που τον πολέμησε και νίκησε ένας αληθινός
δεθέντος τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας, πάντες λοιπὸν οἱ διαβαίνοντες
βασιλιάς· τον έδεσε χειροπόδαρα και όλοι οι περαστικοί στο εξής τον
καταπαίζουσιν αὐτοῦ τύπτοντες καὶ διασύροντες, οὐκ ἔτι φοβούμενοι
εμπαίζουν χτυπώντας και διασύροντάς τον. Δεν φοβούνται πλέον την τρέλα
τὴν μανίαν αὐτοῦ καὶ τὴν ἀγριότητα, διὰ τὸν νικήσαντα βασιλέα·
και την αγριότητά του, χάρη στο βασιλιά νικητή.
οὕτω καὶ τοῦ θανάτου νικηθέντος καὶ στηλιτευθέντος ὑπὸ τοῦ
Έτσι παρόμοια και ο Σωτήρας πάνω στο σταυρό νίκησε και ρεζίλεψε
Σωτῆρος ἐν τῷ σταυρῷ, καὶ δεδεμένου τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας,
το θάνατο· του έδεσε τα χέρια και τα πόδια·
πάντες οἱ ἐν Χριστῷ διαβαίνοντες αὐτὸν καταπατοῦσι,
γι’ αυτό, όλοι οι χριστιανοί περνούν και τον διασύρουν·
καὶ μαρτυροῦντες τῷ Χριστῷ χλευάζουσι τὸν θάνατον,
οι μάρτυρες του Χριστού κοροϊδεύουν και περιπαίζουν το θάνατο· Απευθύνουν
ἐπικερτομοῦντες αὐτῷ καὶ τὰ ἄνωθεν κατ᾿ αὐτοῦ γεγραμμένα
σ’ αυτόν τα λόγια που εξαρχής γράφει η Αγία Γραφή: «Πού χάθηκε,
λέγοντες· "Ποῦ σου, θάνατε, τὸ νῖκος; ποῦ σου, ᾅδη, τὸ κέντρον;"
θάνατε,η δύναμή σου; Πού βρίσκεται, άδη, το δηλητηριώδες κεντρί σου;».
28. ῏Αρ᾿ οὖν τοῦτο μικρὸς ἔλεγχός ἐστι τῆς τοῦ θανάτου ἀσθενείας;
Είναι, λοιπόν, αυτό μικρή απόδειξη της αδυναμίας του θανάτου;
ἢ μικρά ἐστιν ἀπόδειξις τῆς κατ᾿ αὐτοῦ γενομένης νίκης παρὰ τοῦ
΄Η αποτελεί ελάχιστο τεκμήριο της νίκης που έκανε ο Σωτήρας εναντίον του
Σωτῆρος, ὅταν οἱ ἐν Χριστῷ παῖδες καὶ νέαι κόραι παρορῶσι τὸν
το γεγονός ότι χριστιανοί νέοι και νέες περιφρονούν την επίγεια ζωή
ἐνταῦθα βίον καὶ ἀποθανεῖν μελετῶσιν;
και αποφασίζουν να πεθάνουν (μαρτυρήσουν);
῎Εστι μὲν γὰρ κατὰ φύσιν ὁ ἄνθρωπος δειλιῶν τὸν θάνατον καὶ τὴν
Βέβαια, ο άνθρωπος από φυσικού του δειλιάζει μπροστά στο θάνατο και τη
τοῦ σώματος διάλυσιν· τὸ δὲ παραδοξότατον τοῦτό ἐστιν, ὅτι τὴν
διάλυση του σώματος· το πιο όμως αξιοθαύμαστο είναι το εξής: αυτός που
τοῦ σταυροῦ πίστιν ἐνδυσάμενος καταφρονεῖ καὶ τῶν κατὰ φύσιν, καὶ
εγκολπώνεται την πίστη στο σταυρό (του Κυρίου), περιφρονεί τα παρόντα και
τὸν θάνατον οὐ δειλιᾷ διὰ τὸν Χριστόν.
για χάρη του Χριστού δεν δειλιάζει μπροστά στο θάνατο.
Καὶ ὥσπερ τοῦ πυρὸς ἔχοντος κατὰ φύσιν τὸ καίειν, εἰ λέγοι τις εἶναί τι
Συμβαίνει όπως στη φύση της φωτιάς που έχει την ιδιότητα να καίει· θα έλεγε
τὸ μὴ δειλιῶν αὐτοῦ τὴν καῦσιν, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἀσθενὲς αὐτὸ
κανείς ότι υπάρχει κάτι που όχι μόνο δεν φοβάται το κάψιμό της, αλλά το
δεικνύον, οἷον δὴ λέγεται τὸ παρὰ ᾿Ινδοῖς ἀμίαντον· εἶτα ὁ τῷ
αποδεικνύει και αδύναμο· τέτοιος είναι ο αμίαντος που έρχεται από την Ινδία.
λεγομένῳ μὴ πιστεύων εἰ πεῖραν θελήσειε λαβεῖν τοῦ λεγομένου,
Αν, βέβαια, κάποιος δεν πιστεύει σ’ αυτό που λέμε και θέλει να δοκιμάσει, δεν
πάντως τὸ ἄκαυστον ἐνδυσάμενος καὶ προσβαλὼν πυρί, πιστοῦται
έχει παρά να φορέσει αυτό που δεν καίει και να έλθει σε επαφή με τη φωτιά·
λοιπὸν τὴν κατὰ τοῦ πυρὸς ἀσθένειαν·
τότε θα διαπιστώσει την αδυναμία της.
ἢ ὡς εἴ τις τὸν τύραννον δεδεμένον ἰδεῖν θελήσειε, πάντως εἰς τὴν τοῦ
Ή, για παράδειγμα, αν κάποιος θέλει να δει δεμένο τύραννο, οπωσδήποτε
νικήσαντος χώραν καὶ ἀρχὴν παρελθών, ὁρᾷ τὸν ἄλλοις φοβερὸν
πηγαίνει στη χώρα και το βασίλειο του νικητή και εκεί βλέπει αδύναμο αυτόν
ἀσθενῆ γενόμενον·
που προκαλούσε φόβο στους άλλους.
οὕτως εἴ τίς ἐστιν ἄπιστος, καὶ ἀκμὴν μετὰ τοσαῦτα, καὶ μετὰ τοὺς
Έτσι, αν κάποιος είναι άπιστος, ακόμη και μετά τόσα πολλά· ύστερα από
τοσούτους ἐν Χριστῷ γενομένους μάρτυρας, μετὰ τὴν καθ᾿ ἡμέραν
τόσους πολλούς μάρτυρες του Χριστού και μετά την καθημερινή χλευαστική
γινομένην κατὰ τοῦ θανάτου χλεύην παρὰ τῶν ἐν Χριστῷ
στάση απέναντι στο θάνατο που δείχνουν οι σπουδαίοι χριστιανοί (μάρτυρες)·
διαπρεπόντων· ὅμως εἰ ἔτι τὴν διάνοιαν ἀμφίβολον ἔχει περὶ τοῦ
αν, παρ’ όλ’ αυτά, ακόμη αμφιβάλλει για την κατάργηση και το τέλος
κατηργῆσθαι τὸν θάνατον καὶ τέλος ἐσχηκέναι, καλῶς μὲν ποιεῖ
της εξουσίας του θανάτου, ασφαλώς καλά κάνει και απορεί για ένα τόσο
θαυμάζων περὶ τοῦ τηλικούτου· πλὴν μὴ σκληρὸς εἰς ἀπιστίαν, μηδὲ
μεγάλο γεγονός. Αλλά, ας μη φανεί αμετανόητα άπιστος και αδιάντροπος
ἀναιδὴς πρὸς τὰ οὕτως ἐναργῆ γινέσθω.
μπροστά σε τόσο ξεκάθαρα γεγονότα.
᾿Αλλ᾿ ὥσπερ ὁ τὸ ἀμίαντον λαβὼν γινώσκει τὸ ἄψαυστον τοῦ πυρὸς
Όπως εκείνος που δοκιμάζει τον αμίαντο και διαπιστώνει την αντοχή του στη
πρὸς αὐτό, καὶ ὁ τὸν τύραννον δεδεμένον θέλων ὁρᾶν, εἰς τὴν τοῦ
δύναμη της φωτιάς πάνω του· όπως, επίσης, εκείνος που θέλει να δει
νικήσαντος ἀρχὴν παρέρχεται· οὕτως καὶ ὁ ἀπιστῶν περὶ τῆς τοῦ
φυλακισμένο τον τύραννο και πάει στη χώρα του νικητή· έτσι ακριβώς και
θανάτου νίκης λαμβανέτω τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ, καὶ εἰς τὴν τούτου
αυτός που δυσπιστεί στην ήττα του θανάτου, ας πιστέψει στο Χριστό και ας
διδασκαλίαν παρερχέσθω· καὶ ὄψεται τοῦ θανάτου τὴν ἀσθένειαν, καὶ
διδαχθεί τη διδασκαλία του. Τότε θα δει την αδυναμία του θανάτου και τη νίκη
τὴν κατ᾿ αὐτοῦ νίκην· πολλοὶ γὰρ πρότερον ἀπιστοῦντες καὶ
που του κατάφερε (ο Χριστός). Διότι πολλοί, ενώ πρώτα απιστούσαν και
χλευάζοντες, ὕστερον πιστεύσαντες, οὕτως κατεφρόνησαν τοῦ
χλεύαζαν, ύστερα πίστεψαν· και τόσο περιφρόνησαν το θάνατο
θανάτου, ὡς καὶ μάρτυρας αὐτοὺς γενέσθαι τοῦ Χριστοῦ.
ώστε αναδείχθηκαν και μάρτυρες του Χριστού.
29. Εἰ δὲ τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ καὶ τῇ πίστει τῇ εἰς Χριστὸν
Εάν, λοιπόν, με το σημείο του σταυρού και την πίστη στο Χριστό
καταπατεῖται ὁ θάνατος, δῆλον ἂν εἴη παρὰ ἀληθείᾳ δικαζούσῃ, μὴ
καταργείται ο θάνατος, είναι φανερό –μάρτυρας η αλήθεια– ότι
ἄλλον εἶναι ἀλλ᾿ ἢ αὐτὸν τὸν Χριστόν, τὸν κατὰ τοῦ θανάτου
δεν είναι άλλος ο τροπαιούχος και νικητής του θανάτου παρά ο ίδιος
τρόπαια καὶ νίκας ἐπιδειξάμενον, κἀκεῖνον ἐξασθενῆσαι ποιήσαντα.
ο Χριστός, ο οποίος και τον εξαφάνισε.
Καὶ εἰ πρότερον μὲν ἴσχυεν ὁ θάνατος, καὶ διὰ τοῦτο φοβερὸς ἦν, ἄρτι
Κι αν προηγουμένως είχε δύναμη ο θάνατος και προκαλούσε το φόβο, τώρα
δὲ μετὰ τὴν ἐπιδημίαν τοῦ Σωτῆρος καὶ τὸν τοῦ σώματος αὐτοῦ
όμως, μετά την ενανθρώπηση του Σωτήρα, το θάνατο και την ανάσταση
θάνατον καὶ τὴν ἀνάστασιν καταφρονεῖται, φανερὸν ἂν εἴη παρ᾿
του σώματός του, αυτός περιφρονείται· είναι φανερό ότι ο Χριστός που
αὐτοῦ τοῦ ἐπὶ τὸν σταυρὸν ἀναβάντος Χριστοῦ κατηργῆσθαι καὶ
ανέβηκε στο σταυρό κατάργησε και νίκησε το θάνατο.
νενικῆσθαι τὸν θάνατον.
῾Ως γὰρ ἐὰν μετὰ νύκτα γένηται ἥλιος, καὶ πᾶς ὁ περίγειος τόπος
Όπως ακριβώς γίνεται με τον ήλιο που έρχεται μετά τη νύχτα και φωτίζει
καταλάμπηται ὑπ᾿ αὐτοῦ, πάντως οὐκ ἔστιν ἀμφίβολον, ὅτι ὁ τὸ φῶς
όλη την επιφάνεια της γης· δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι είναι ο ήλιος
ἐφαπλώσας ἥλιος πανταχοῦ, αὐτός ἐστιν ὁ καὶ τὸ σκότος ἀπελάσας
που άπλωσε το φως του παντού, διάλυσε το σκοτάδι και φώτισε τα πάντα.
καὶ τὰ πάντα φωτίσας· οὕτως τοῦ θανάτου καταφρονηθέντος καὶ
Έτσι, μετά τη σωματική σωτήρια επιφάνεια του Λυτρωτή και το σταυρικό του
καταπατηθέντος ἀφ᾿ οὗ γέγονεν ἡ τοῦ Σωτῆρος ἐν σώματι σωτήριος
θάνατο, περιφρονήθηκε και καταργήθηκε ο θάνατος· και μετά απ’ αυτά
ἐπιφάνεια καὶ τὸ τέλος τοῦ σταυροῦ, πρόδηλον ἂν εἴη, ὅτι αὐτός
είναι ξεκάθαρο ότι αυτός είναι ο Σωτήρας·
ἐστιν ὁ Σωτὴρ ὁ καὶ ἐν σώματι φανείς, ὁ τὸν θάνατον καταργήσας,
αυτός που εμφανίστηκε με σώμα, εξαφάνισε το θάνατο
καὶ κατ᾿ αὐτοῦ τρόπαια καθ᾿ ἡμέραν ἐν τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς
και καθημερινά με τους μαθητές του στήνει τρόπαια νίκης
ἐπιδεικνύμενος.
σε βάρος του (του θανάτου).
῞Οταν γὰρ ἴδῃ τις ἀνθρώπους ἀσθενεῖς ὄντας τῇ φύσει, προπηδῶντας
Διότι, όταν δει κάποιος τους αδύναμους στη φύση τους ανθρώπους να τρέχουν
εἰς τὸν θάνατον, καὶ μὴ καταπτήσσοντας αὐτοῦ τὴν φθοράν, μηδὲ τὰς
προς το θάνατο και να μην τρέμουν τη φθορά που προκαλεί· όταν τους δει να
ἐν ᾅδου καθόδους δειλιῶντας, ἀλλὰ προθύμῳ ψυχῇ προκαλουμένους
μη δειλιάζουν στην έξοδο για την άλλη ζωή αλλά πρόθυμα να προκαλούν το
αὐτόν, καὶ μὴ πτήσσοντας βασάνους, ἀλλὰ μᾶλλον τῆς ἐνταῦθα ζωῆς
θάνατο· όταν τους δει να μην υπολογίζουν τα βασανιστήρια αλλά να θεωρούν
προκρίνοντας διὰ τὸν Χριστὸν τὴν εἰς τὸν θάνατον ὁρμήν· ἢ καὶ ἐὰν
για χάρη του Χριστού προτιμότερο το θάνατο από την επίγεια ζωή· ή όταν
θεωρός τις γένηται ἀνδρῶν καὶ θηλειῶν καὶ παίδων νέων ὁρμώντων
κάποιος βλέπει άνδρες, γυναίκες και νέα παιδιά να ορμούν και να πηδούν
καὶ ἐπιπηδώντων εἰς τὸν θάνατον διὰ τὴν εἰς Χριστὸν εὐσέβειαν, τίς
μέσα στο θάνατο από αγάπη και ευλάβεια για το Χριστό· ποιός είναι τόσο
οὕτως ἐστὶν εὐήθης ἢ τίς οὕτως ἐστὶν ἄπιστος, τίς δὲ οὕτως τὴν
ανόητος ή τόσο άπιστος ή τόσο λιγόμυαλος
διάνοιαν πεπήρωται, ὡς μὴ νοεῖν καὶ λογίζεσθαι, ὅτι ὁ Χριστός, εἰς ὃν
ώστε να μη καταλαβαίνει και να εννοεί ότι ο Χριστός, για τον οποίο
μαρτυροῦσιν οἱ ἄνθρωποι, αὐτὸς τὴν κατὰ τοῦ θανάτου νίκην ἑκάστῳ
θυσιάζονται οι άνθρωποι, αυτός δίνει στον καθένα την νίκη σε βάρος του
παρέχει καὶ δίδωσιν, ἐξασθενεῖν αὐτὸν ποιῶν ἐν ἑκάστῳ τῶν αὐτοῦ
θανάτου; Ποιός δεν εννοεί ότι Αυτός κάνει το θάνατο να εξασθενεί μπροστά
τὴν πίστιν ἐχόντων καὶ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ φορούντων.
σε κάθε πιστό και καθένα που φέρει το σημείο του σταυρού;
Καὶ γὰρ ὁ τὸν ὄφιν βλέπων καταπατούμενον, εἰδὼς αὐτοῦ μάλιστα
Διότι, αυτός που γνώριζε πριν την αγριότητα του φιδιού και το βλέπει τώρα
τὴν προτέραν ἀγριότητα, οὐκ ἀμφιβάλλει λοιπὸν ὅτι νεκρός ἐστι καὶ
να λιώνει από τα χτυπήματα, δεν αμφιβάλλει καθόλου ότι είναι νεκρό και
τέλεον ἐξησθένησεν, ἐκτὸς εἰ μὴ τὴν διάνοιαν ἀπεστράφη, καὶ οὐδὲ τὰς
τελείως εξουδετερωμένο· εκτός πια αν σάλεψε ο νους του και δεν έχει υγιείς
τοῦ σώματος αἰσθήσεις ὑγιαινούσας ἔχει. Τίς γὰρ καὶ λέοντα
τις αισθήσεις του σώματός του. Το ίδιο, ποιός είναι που βλέπει τα παιδιά να
παιζόμενον ὑπὸ παιδίων ὁρῶν, ἀγνοεῖ τοῦτον ἢ νεκρὸν γενόμενον ἢ
παίζουν μ’ ένα λιοντάρι και δεν καταλαβαίνει ότι ή είναι νεκρό ή έχασε
πᾶσαν ἀπολέσαντα τὴν ἑαυτοῦ δύναμιν;
όλη του τη δύναμη;
῞Ωσπερ οὖν ταῦτα ἀληθῆ εἶναι τοῖς ὀφθαλμοῖς ἔξεστιν ὁρᾶν, οὕτως
Όπως, λοιπόν, είναι δυνατόν να δούμε με τα μάτια ότι αυτά είναι αληθινά,
παιζομένου καὶ καταφρονουμένου τοῦ θανάτου ὑπὸ τῶν εἰς Χριστὸν
έτσι κι όταν οι πιστοί χριστιανοί εμπαίζουν και περιφρονούν το θάνατο,
πιστευόντων, μηκέτι μηδεὶς ἀμφιβαλλέτω, μηδὲ γινέσθω τις ἄπιστος,
κανείς πλέον να μην αμφιβάλλει καθόλου ή να μην πιστεύει
ὅτι ὑπὸ Χριστοῦ κατήργηται ὁ θάνατος, καὶ ἡ τούτου φθορὰ
ότι ο Χριστός κατάργησε το θάνατο και σταμάτησε την επίδραση της
διαλέλυται καὶ πέπαυται.
φθοράς του.
30. Τοῦ μὲν οὖν κατηργῆσθαι τὸν θάνατον, καὶ τρόπαιον εἶναι κατ᾿
Όσα είπαμε προηγουμένως αποτελούν μεγάλη απόδειξη ότι ο θάνατος
αὐτοῦ τὸν Κυριακὸν σταυρόν, οὐ μικρὸς ἔλεγχος τὰ προειρημένα.
καταργήθηκε και ο σταυρός του Κυρίου είναι το τρόπαιο της νίκης σε βάρος
Τῆς δὲ γενομένης λοιπὸν ἀθανάτου ἀναστάσεως τοῦ σώματος παρὰ
του. Σε όσους έχουν υγιή τα μάτια του νου τους, η πιο φανερή απόδειξη για
τοῦ κοινοῦ πάντων Σωτῆρος καὶ Ζωῆς ὄντως Χριστοῦ, ἐναργεστέρα
την συντελεσθείσα ανάσταση του σώματος του από τον ίδιο τον Σωτήρα όλων
τῶν λόγων ἡ διὰ τῶν φαινομένων ἀπόδειξίς ἐστι τοῖς τὸν ὀφθαλμὸν
και χορηγό της ζωής Χριστό, είναι τα ίδια τα γεγονότα και όχι τα λόγια.
τῆς διανοίας ἔχουσιν ὑγιαίνοντα.
Εἰ γὰρ κατήργηται ὁ θάνατος, ὡς ὁ λόγος ἔδειξε, καὶ διὰ τὸν Κύριον
Διότι, αν καταργήθηκε ο θάνατος, όπως το είπαμε, και με τη δύναμη του
πάντες αὐτὸν καταπατοῦσι, πολλῷ πλέον αὐτὸς αὐτὸν πρῶτος
Κυρίου όλοι τον περιφρονούν, πολύ περισσότερο πρώτος που καταπάτησε και
κατεπάτησε τῷ ἰδίῳ σώματι καὶ κατήργησεν αὐτόν. Τοῦ δὲ θανάτου
κατάργησε το θάνατο με το ίδιο του το σώμα είναι Αυτός ο ίδιος. Και αφού
νεκρωθέντος ὑπ᾿ αὐτοῦ, τί ἔδει γενέσθαι ἢ τὸ σῶμα ἀναστῆναι, καὶ
Αυτός νέκρωσε το θάνατο, τί έπρεπε να κάνει μετά παρά ν’ αναστήσει το σώμα
τοῦτο δειχθῆναι κατ᾿ αὐτοῦ τρόπαιον; ῍Η πῶς γὰρ ἂν ἐφάνη
του και να το δείχνει ως τρόπαιο εναντίον του (του θανάτου); Ή, πώς θα
καταργηθεὶς ὁ θάνατος, εἰ μὴ τὸ σῶμα τὸ κυριακὸν ἦν ἀναστάν;
φαινόταν ότι έχει καταργηθεί ο θάνατος, εάν δεν είχε αναστηθεί το σώμα του
Κυρίου;
εἰ δέ τῷ μὴ αὐτάρκης ἡ ἀπόδειξις αὕτη περὶ τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ,
Αν όμως δεν είναι αρκετή για κάποιον αυτή η απόδειξη για την ανάσταση του
κἂν ἐκ τῶν ἐν ὄψει γενομένων πιστούσθω τὸ λεγόμενον. Εἰ γὰρ δὴ
Κυρίου, ας πιστέψει απ’ αυτά που γίνονται μπροστά στα μάτια μας. Διότι, αν
νεκρός τις γενόμενος οὐδὲν ἐνεργεῖν δύναται, ἀλλὰ μέχρι τοῦ μνήματός
κάποιος γίνει νεκρός, δεν μπορεί να κάνει τίποτε· μέχρι το μνήμα φτάνει η
ἐστιν αὐτῷ ἡ χάρις, καὶ πέπαυται λοιπόν, μόνων δὲ τῶν ζώντων εἰσὶν
ικανότητά του· πέραν αυτού παύει. Οι πράξεις και οι ενέργειες προς τους
αἱ πράξεις καὶ αἱ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους ἐνέργειαι, ὁράτω δὴ ὁ
ανθρώπους είναι ιδιότητες μόνο των ζωντανών. Αυτός που θέλει, λοιπόν, ας
βουλόμενος καὶ γενέσθω δικαστὴς ἐκ τῶν ὁρωμένων τὴν ἀλήθειαν
προσέξει και ας κρίνει απ’ όσα βλέπει, για να ομολογήσει την αλήθεια.
ὁμολογῶν.
Τοσαῦτα γὰρ τοῦ Σωτῆρος ἐνεργοῦντος ἐν ἀνθρώποις, καὶ καθ᾿
Όταν, λοιπόν, ο Σωτήρας κάνει στους ανθρώπους τόσα μεγάλα θαύματα
ἡμέραν πανταχόθεν ἀπό τε τῶν τὴν ῾Ελλάδα καὶ τὴν βάρβαρον
και καθημερινά πείθει μυστικά να έλθουν στη δική του πίστη
οἰκούντων τοσοῦτον πλῆθος ἀοράτως πείθοντος εἰς τὴν ἑαυτοῦ
τόσους πολλούς από παντού, από την Ελλάδα και τις βαρβαρικές χώρες·
πίστιν παρελθεῖν, καὶ πάντας ὑπακούειν τῇ αὐτοῦ διδασκαλίᾳ· ἆρ᾿ ἔτι
και τους κάνει όλους να υπακούν στη διδασκαλία του. Επομένως,
τις τὴν διάνοιαν ἀμφίβολον ἕξει εἰ γέγονεν ἀνάστασις ὑπὸ τοῦ
ακόμη θ’ αμφιβάλλει κανείς εάν όντως αναστήθηκε ο Σωτήρας
Σωτῆρος, καὶ ζῇ ὁ Χριστός, μᾶλλον δὲ αὐτός ἐστιν ἡ Ζωή;
και ζει ο Χριστός, ή καλύτερα ότι Αυτός είναι η Ζωή;
῏Αρα δὲ νεκροῦ ἐστι τὰς μὲν διανοίας τῶν ἀνθρώπων κατανύττειν,
Μήπως αποτελεί χαρακτηριστικό του νεκρού να επηρεάζει το νου των
ὥστε τοὺς πατρικοὺς ἀρνεῖσθαι νόμους, τὴν δὲ Χριστοῦ διδασκαλίαν
ανθρώπων, για ν’ αρνούνται τη θρησκεία των πατέρων τους και ν’ ασπάζονται
προσκυνεῖν; ἢ πῶς, εἴπερ οὐκ ἔστιν ἐνεργῶν, νεκροῦ γὰρ ἴδιόν ἐστι
τη διδασκαλία του Χριστού; Ή, αν δεν ενεργεί, εφόσον είναι νεκρός, πώς
τοῦτο, αὐτὸς τοὺς ἐνεργοῦντας καὶ ζῶντας τῆς ἐνεργείας παύει, ὥστε
αυτός σταματά τις ενέργειες εκείνων που ζουν και ενεργούν; Πώς ενεργεί
τὸν μὲν μοιχὸν μηκέτι μοιχεύειν, τὸν δὲ ἀνδροφόνον μηκέτι φονεύειν,
ώστε ο μοιχός να σταματά να μοιχεύει, ο φονιάς να μη φονεύει πλέον,
τὸν δὲ ἀδικοῦντα μηκέτι πλεονεκτεῖν, καὶ τὸν ἀσεβῆ λοιπὸν εὐσεβεῖν;
ο άδικος να μην είναι πλεονέκτης και ο ασεβής να γίνεται ευσεβής;
πῶς δὲ εἰ μὴ ἀνέστη, ἀλλὰ νεκρός ἐστι, τοὺς λεγομένους ὑπὸ τῶν
Εάν δεν αναστήθηκε αλλά εξακολουθεί να είναι νεκρός, πώς γίνεται να διώχνει
ἀπίστων ζῆν ψευδοθέους καὶ θρησκευομένους δαίμονας αὐτὸς
μακριά και να εξαφανίζει τους ψεύτικους θεούς και τους λατρευόμενους
ἀπελαύνει καὶ διώκει καὶ καταβάλλει;
δαίμονες, που οι άπιστοι λένε ότι ζουν;
῎Ενθα γὰρ ὀνομάζεται Χριστὸς καὶ ἡ τούτου πίστις, ἐκεῖθεν πᾶσα μὲν
Διότι, όπου προφέρεται το όνομα "Χριστός" και κηρύσσεται η πίστη του, από
εἰδωλολατρία καθαιρεῖται, πᾶσα δὲ δαιμόνων ἀπάτη ἐλέγχεται, πᾶς
κει απομακρύνεται κάθε μορφής ειδωλολατρία· φανερώνεται κάθε δαιμονική
δὲ δαίμων οὐδὲ τὸ ὄνομα ὑποφέρει· ἀλλὰ καὶ μόνον ἀκούσας φυγὰς
απάτη. Ο διάβολος ούτε το όνομά του δεν αντέχει· και μόνο να τ’ ακούσει
οἴχεται. Τοῦτο δὲ οὐ νεκροῦ τὸ ἔργον, ἀλλὰ ζῶντος καὶ μάλιστα Θεοῦ.
φεύγει μακριά. Αυτά, λοιπόν, δεν είναι έργα ενός νεκρού, αλλά ενός ζωντανού,
και μάλιστα έργα του Θεού.
῎Αλλως τε καὶ γελοῖον ἂν εἴη, τοὺς μὲν διωκομένους ὑπ᾿ αὐτοῦ
Εξάλλου, θ’ αποτελούσε γελοιότητα, οι δαίμονες που φυγαδεύονται και τα
δαίμονας καὶ τὰ καταργούμενα εἴδωλα λέγειν ζῶντας εἶναι, τὸν δὲ
είδωλα που καταργούνται, να λέμε ότι ζούν· και αντίθετα, να λέμε ότι είναι
ἀπελαύνοντα καὶ τῇ ἑαυτοῦ δυνάμει μηδὲ φανῆναι ποιοῦντα τούτους,
νεκρός αυτός που τα διώχνει και με τη δύναμή του δεν τ’ αφήνει να
ἀλλὰ καὶ ὁμολογούμενον ὑπὸ πάντων εἶναι Θεοῦ Υἱόν, τοῦτον λέγειν
παρουσιάζονται· να λέμε ότι είναι νεκρός αυτός που όλοι ομολογούν ότι είναι
εἶναι νεκρόν.
ο Υιός του Θεού.
31. Μέγαν δὲ καὶ καθ᾿ ἑαυτῶν τὸν ἔλεγχον οἱ ἀπιστοῦντες τῇ
Όσοι απιστούν στην ανάσταση αντιμετωπίζουν έντονο έλεγχο· διότι
ἀναστάσει προβάλλονται, εἰ τὸν Χριστὸν τὸν λεγόμενον παρ᾿ αὐτῶν
όλοι οι δαίμονες και οι θεοί τους οποίους προσκυνούν δεν μπορούν να
νεκρὸν οἱ πάντες δαίμονες καὶ οἱ προσκυνούμενοι παρ᾿ αὐτῶν θεοὶ οὐ
καταδιώξουν τον Χριστό, τον οποίο οι ίδιοι θεωρούν νεκρό. Το αντίθετο
διώκουσιν· ἀλλὰ μᾶλλον ὁ Χριστὸς τοὺς πάντας ἐλέγχει νεκρούς. Εἰ
μάλιστα· ο Χριστός περισσότερο φανερώνει ότι όλοι αυτοί είναι νεκροί. Διότι,
γὰρ ἀληθὲς τὸν νεκρὸν μηδὲν ἐνεργεῖν, ἐργάζεται δὲ τοσαῦτα καθ᾿
εάν είναι αλήθεια ότι ο νεκρός δεν μπορεί να κάνει τίποτε, και από την άλλη
ἡμέραν ὁ Σωτήρ, ἕλκων εἰς εὐσέβειαν, πείθων εἰς ἀρετήν, διδάσκων
ο Σωτήρας κάνει τόσα κάθε μέρα, όπως: ελκύει σε ευσέβεια, πείθει για αρετή,
περὶ ἀθανασίας, εἰς πόθον τῶν οὐρανίων ἀνάγων, ἀποκαλύπτων τὴν
διδάσκει την αθανασία, σπρώχνει σε πόθο των θείων, αποκαλύπτει τη γνώση
περὶ Πατρὸς γνῶσιν, τὴν κατὰ τοῦ θανάτου δύναμιν ἐμπνέων, ἑκάστῳ
για τον Πατέρα, εμπνέει δύναμη ενάντια στο θάνατο, δείχνει στον καθένα
δεικνύων ἑαυτόν, καὶ τὴν εἰδώλων ἀθεότητα καθαιρῶν·
τον εαυτό του και γκρεμίζει την αθεΐα των ειδώλων.
τούτων δὲ οὐδὲν δύνανται οἱ παρὰ τοῖς ἀπίστοις θεοὶ καὶ δαίμονες,
Απ’ αυτά, κανένα δεν μπορούν να κάνουν οι θεοί και οι δαίμονες των απίστων·
ἀλλὰ μᾶλλον τῇ Χριστοῦ παρουσίᾳ νεκροὶ γίνονται, ἀργὴν ἔχοντες
αλλά μάλλον νεκρώνονται με την παρουσία του Χριστού, διότι η εμφάνισή
καὶ κενὴν τὴν φαντασίαν· τῷ δὲ σημείῳ τοῦ σταυροῦ πᾶσα μὲν μαγεία
τους είναι χωρίς περιεχόμενο. Με το σημείο του σταυρού λύνεται κάθε μορφής
παύεται, πᾶσα δὲ φαρμακεία καταργεῖται, καὶ πάντα μὲν τὰ εἴδωλα
μαγεία· όποια μαγική πράξη καταργείται και όλα τα είδωλα μένουν έρημα και
ἐρημοῦται καὶ καταλιμπάνεται, πᾶσα δὲ ἄλογος ἡδονὴ παύεται, καὶ
εγκαταλειμένα· σταματά κάθε παράλογη ηδονή και ο καθένας στρέφει το
πᾶς τις ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανὸν ἀναβλέπει· τίνα ἄν τις εἴποι νεκρόν; τὸν
βλέμα από τη γη στον ουρανό. Ποιόν, λοιπόν, θα ονομάσει κάποιος νεκρό;
τοσαῦτα ἐργαζόμενον Χριστόν; ἀλλ᾿ οὐκ ἴδιον νεκροῦ τὸ ἐργάζεσθαι·
Μήπως το Χριστό, που κάνει τόσα έργα; Αλλά δεν είναι ίδιο του νεκρού να
ἢ τὸν μηδ᾿ ὅλως ἐνεργοῦντα, ἀλλ᾿ ὡς ἄψυχον κείμενον, ὅπερ ἴδιον τῶν
εργάζεται. Ή θα πει νεκρό αυτόν που δεν κάνει τίποτε αλλά στέκεται σαν
δαιμόνων καὶ εἰδώλων ὡς νεκρῶν ὑπάρχει;
άψυχος, κάτι χαρακτηρίζει τους δαίμονες και τα είδωλα ως νεκρά όντα;
῾Ο μὲν γὰρ τοῦ Θεοῦ Υἱὸς ζῶν καὶ ἐνεργὴς ὢν καθ᾿ ἡμέραν ἐργάζεται,
Διότι, ο Υιός του Θεού είναι ζωντανός και καθημερινά ενεργεί και εργάζεται·
καὶ ἐνεργεῖ τὴν πάντων σωτηρίαν. ῾Ο δὲ θάνατος ἐλέγχεται καθ᾿
κατεργάζεται τη σωτηρία όλων. Ο θάνατος πάλι καθημερινά αποδείχνεται ότι
ἡμέραν αὐτὸς ἐξασθενήσας, καὶ τὰ εἴδωλα καὶ οἱ δαίμονες μᾶλλον
εξασθενεί· το ίδιο και τα είδωλα και οι δαίμονες δείχνονται ότι είναι νεκροί.
νεκροὶ τυγχάνοντες, ὡς ἐκ τούτου μηδένα διστάζειν ἔτι περὶ τῆς τοῦ
Σαν συμπέρασμα λοιπόν όλων αυτών, κανένας δεν αμφιβάλλει πλέον για την
σώματος ἀναστάσεως αὐτοῦ.
ανάσταση του σώματός του.
῎Εοικε δὲ ὁ περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ κυριακοῦ σώματος ἀπιστῶν
Αυτός που δεν πιστεύει στην ανάσταση του σώματος του Κυρίου φαίνεται ότι
ἀγνοεῖν δύναμιν Θεοῦ Λόγου καὶ Σοφίας. Εἰ γὰρ ὅλως ἔλαβεν ἑαυτῷ
αγνοεί τη δύναμη του Λόγου και της Σοφίας του Θεού. Διότι, εφόσον έλαβε
σῶμα, καὶ τοῦτο ἰδιοποιήσατο κατὰ τὴν εὔλογον ἀκολουθίαν, ὡς ὁ
σώμα και σαν φυσική συνέπεια το έκανε δικό του, όπως το αποδείξαμε με το
λόγος ἔδειξε, τί ἔδει τὸν Κύριον ποιεῖν περὶ τούτου; ἢ ποῖον ἔδει τέλος
λόγο μας, τί έπρεπε να το κάνει ο Κύριος; Ή, ποιό έπρεπε να είναι το τέλος
γενέσθαι τοῦ σώματος, ἅπαξ ἐπιβάντος αὐτῷ τοῦ Λόγου;
του σώματος, στο οποίο ενοικούσε ο ίδιος ο Λόγος;
Μὴ ἀποθανεῖν μὲν γὰρ οὐκ ἠδύνατο, ἅτε δὴ θνητὸν ὄν, καὶ ὑπὲρ
Δεν ήταν δυνατό να μην πεθάνει, επειδή ήταν θνητό και προσφερόταν για χάρη
πάντων προσφερόμενον εἰς τὸν θάνατον· οὗ χάριν καὶ ὁ Σωτὴρ αὐτὸ
όλων στο θάνατο· για το γεγονός αυτό ο Σωτήρας προσέλαβε το σώμα για
κατεσκεύασεν ἑαυτῷ. Μεῖναι δὲ νεκρὸν οὐχ οἷόν τε ἦν, διὰ τὸ Ζωῆς
τον εαυτό του. Να παραμείνει πάλι νεκρό δεν ήταν δυνατό, γιατί είχε γίνει
αὐτὸ ναὸν γεγενῆσθαι. ῞Οθεν ἀπέθανε μὲν ὡς θνητόν· ἀνέζησε δὲ διὰ
κατοικητήριο της όντως Ζωής. Γι’ αυτό πέθανε σαν θνητό που ήταν· ξανάζησε
τὴν ἐν αὐτῷ ζωήν, καὶ τῆς ἀναστάσεως ἐστὶ γνώρισμα τὰ ἔργα.
όμως γιατί είχε μέσα του τη ζωή· αυτά τα κατορθώματα αποδεικνύουν την
ανάσταση.
32. Εἰ δ᾿ ὅτι μὴ ὁρᾶται, ἀπιστεῖται καὶ ἐγηγέρθαι, ὥρα καὶ τὸ κατὰ
Εάν όμως δεν πιστεύουν ότι αναστήθηκε, γιατί δεν τον βλέπουν, είναι ώρα οι
φύσιν ἀρνεῖσθαι τοὺς ἀπιστοῦντας. Θεοῦ γὰρ ἴδιον μὴ ὁρᾶσθαι μέν,
άπιστοι ν’αρνηθούν και τα φυσικά πράγματα. Διότι χαρακτηριστική ιδιότητα
ἐκ δὲ τῶν ἔργων γινώσκεσθαι, καθάπερ καὶ ἐπάνω λέλεκται.
του Θεού είναι να μην τον βλέπουν αλλά να τον γνωρίζουν από τα έργα του,
όπως παραπάνω το είπαμε.
Εἰ μὲν οὖν τὰ ἔργα μή ἐστι, καλῶς τῷ μὴ φαινομένῳ ἀπιστοῦσιν· εἰ δὲ
Εάν λοιπόν δεν υπάρχουν έργα, καλά κάνουν και δεν πιστεύουν σ’ αυτόν που
τὰ ἔργα βοᾷ καὶ δείκνυσιν ἐναργῶς, διὰ τί ἑκόντες ἀρνοῦνται τὴν τῆς
δεν φαίνεται· εάν όμως τα έργα "κράζουν" και δείχνουν ολοφάνερα, γιατί
ἀναστάσεως οὕτως φανερῶς ζωήν; Εἰ γὰρ καὶ τὴν διάνοιαν
αρνούνται θεληματικά την τόσο φανερή ζωή της αναστάσεως; Ακόμη κι αν
ἐπηρώθησαν, ἀλλὰ κἂν ταῖς ἔξωθεν αἰσθήσεσιν ὁρᾶν ἐστὶ τὴν
έχει υποστεί βλάβη ο νους τους, μπορούν με τις εξωτερικές τους αισθήσεις να
ἀναντίρρητον τοῦ Χριστοῦ δύναμιν καὶ θεότητα.
βλέπουν την αναντίρρητη δύναμη και θεότητα του Χριστού.
᾿Επεὶ καὶ τυφλὸς ἐὰν μὴ βλέπῃ τὸν ἥλιον, ἀλλὰ κἂν τῆς ὑπ᾿ αὐτοῦ
Επειδή κι ένας τυφλός που δεν βλέπει τον ήλιο, αντιλαμβάνεται όμως τη
γενομένης θέρμης ἀντιλαμβανόμενος, οἶδεν ὅτι ἥλιος ὑπὲρ γῆς ἐστίν.
θερμότητα που εκπέμπει, και πιστεύει ότι υπάρχει ο ήλιος πάνω από τη γη.
Οὕτως καὶ οἱ ἀντιλέγοντες εἰ καὶ μήπω πιστεύουσιν, ἀκμὴν
Έτσι, και όσοι έχουν αντιρρήσεις –ακόμη κι αν δεν πιστεύουν και παραμένουν
τυφλώττοντες περὶ τὴν ἀλήθειαν, ἀλλὰ κἂν ἑτέρων πιστευόντων
τυφλοί μπροστά στην αλήθεια– αναγνωρίζοντας τη δύναμη
γινώσκοντες τὴν δύναμιν, μὴ ἀρνείσθωσαν τὴν τοῦ Χριστοῦ θεότητα
όσων πιστεύουν,ας μην αρνούνται τη θεότητα του Χριστού
καὶ τὴν ὑπ᾿ αὐτοῦ γενομένην ἀνάστασιν.
και την ανάστασή του.
Δῆλον γὰρ ὅτι εἰ νεκρός ἐστιν ὁ Χριστός, οὐκ ἂν τοὺς δαίμονας ἐδίωκε,
Διότι είναι ολοφάνερο: εάν ο Χριστός είναι νεκρός, δεν θα έδιωχνε τους
καὶ τὰ εἴδωλα ἐσκύλευε· νεκρῷ γὰρ οὐκ ἂν ὑπήκουσαν οἱ δαίμονες.
δαίμονες ούτε θα λαφυραγωγούσε τα είδωλα· διότι οι δαίμονες δεν θα άκουγαν
Εἰ δὲ διώκονται φανερῶς τῇ τούτου ὀνομασίᾳ, δῆλον ἂν εἴη μὴ εἶναι
ένα νεκρό. Εφόσον όμως φεύγουν μακριά από την επίκληση του ονόματός του,
τοῦτον νεκρόν, μάλιστα ὅτι δαίμονες, καὶ τὰ μὴ βλεπόμενα τοῖς
είναι βέβαιο ότι αυτός δεν είναι νεκρός· μάλιστα οι δαίμονες βλέπουν κι αυτά
ἀνθρώποις ὁρῶντες, ἠδύναντο γινώσκειν εἰ νεκρός ἐστιν ὁ Χριστός,
που δεν βλέπουν οι άνθρωποι και μπορούν να γνωρίζουν αν είναι νεκρός ο
καὶ μηδόλως ὑπακούειν αὐτῷ.
Χριστός, ώστε καθόλου να μην τον υπακούν.
Νῦν δὲ ὃ μὴ πιστεύουσιν ἀσεβεῖς ὁρῶσιν οἱ δαίμονες, ὅτι Θεός ἐστι, καὶ
Τώρα, όμως, αυτό που δεν πιστεύουν οι ασεβείς, οι δαίμονες το βλέπουν, ότι
διὰ τοῦτο φεύγουσι καὶ προσπίπτουσιν αὐτῷ, λέγοντες ἃ καὶ ὅτε ἦν ἐν
δηλαδή υπάρχει Θεός· γι’ αυτό φεύγουν μακριά του και τον ικετεύουν λέγοντας
σώματι ἐφθέγξαντο· "Οἴδαμέν σε τίς εἶ· ὁ ἅγιος τοῦ Θεοῦ"· καὶ· "῎Εα,
όσα του έλεγαν και στην επίγεια ζωή του: «Γνωρίζουμε ποιός είσαι· ο εκλεκτός
τί σοι καὶ ἡμῖν, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ; δέομαί σου, μή με βασανίσῃς."
του Θεού»· και αλλού: «Εμπρός, τί θέλεις με μένα, Υιέ του Θεού; Σε παρακαλώ,
μη με βασανίσεις».
Δαιμόνων τοίνυν ὁμολογούντων καὶ τῶν ἔργων ὁσημέραι
Ενώ λοιπόν οι δαίμονες ομολογούν και τα έργα καθημερινά μαρτυρούν,
μαρτυρούντων, φανερὸν ἂν εἴη, καὶ μηδεὶς ἀναιδευέσθω πρὸς τὴν
είναι φανερό –και κανείς ας μην είναι αναιδής απέναντι στην αλήθεια–,
ἀλήθειαν, ὅτι τε ἀνέστησε τὸ ἑαυτοῦ σῶμα ὁ Σωτήρ, καὶ ὅτι Θεοῦ
ότι ο Σωτήρας ανάστησε το σώμα του· ότι είναι, επίσης, αληθινός Υιός
Υἱός ἐστιν ἀληθινός, ἐξ αὐτοῦ οἷα δὴ ἐκ Πατρὸς ἴδιος Λόγος καὶ Σοφία
του Θεού· ότι προέρχεται από τον Πατέρα και είναι ο δικός του Λόγος,
καὶ Δύναμις ὑπάρχων, ὃς χρόνοις ὕστερον ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν πάντων
Σοφία και Δύναμη. Αυτός στα κατοπινά χρόνια, για τη σωτηρία όλων,
ἔλαβε σῶμα, καὶ τὴν μὲν οἰκουμένην περὶ Πατρὸς ἐδίδαξε, τὸν δὲ
προσέλαβε ανθρώπινο σώμα και δίδαξε σ’ όλο τον κόσμο για τον Πατέρα του·
θάνατον κατήργησε, πᾶσι δὲ τὴν ἀφθαρσίαν ἐχαρίσατο διὰ τῆς
κατάργησε το θάνατο και χάρισε σε όλους την αφθαρσία με την υπόσχεση
ἐπαγγελίας τῆς ἀναστάσεως, ἀπαρχὴν ταύτης τὸ ἴδιον ἐγείρας σῶμα,
της αναστάσεως. Έκανε την αρχή της αναστάσεως με την έγερση του δικού του
καὶ τρόπαιον αὐτὸ κατὰ τοῦ θανάτου καὶ τῆς τούτου φθορᾶς
σώματος. Και ανέδειξε το σώμα του με τα σημάδια του σταυρού (σταύρωση)
ἐπιδειξάμενος τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ.
τρόπαιο νίκης ενάντια στο θάνατο και τη φθορά.
33. Τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων καὶ φανερᾶς οὔσης τῆς ἀποδείξεως
Εφόσον, λοιπόν, αυτά έχουν έτσι και είναι ολοφάνερη η απόδειξη για την
περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ σώματος καὶ τῆς κατὰ τοῦ θανάτου
σωματική ανάσταση του Σωτήρα και τη νίκη που έκανε σε βάρος
γενομένης ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος νίκης, φέρε, καὶ τὴν ἀπιστίαν τῶν
του θανάτου, εμπρός, ας εξετάσουμε ελεγκτικά την απιστία των
᾿Ιουδαίων καὶ τὴν τῶν ῾Ελλήνων χλεύην διελέγξωμεν.
Ιουδαίων και τους χλευασμούς των ειδωλολατρών.
᾿Επὶ τούτοις γὰρ ἴσως ᾿Ιουδαῖοι μὲν ἀπιστοῦσιν, ῞Ελληνες δὲ γελῶσι,
Διότι, σχετικά μ’ αυτά, οι Ιουδαίοι δείχνουν απιστία ενώ οι ειδωλολάτρες
τὸ ἀπρεπὲς τοῦ σταυροῦ καὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου
κοροϊδεύουν· εμπαίζουν το ατιμωτικό γεγονός της σταυρώσεως και της
διασύροντες· ἀλλὰ κατ᾿ ἀμφοτέρων ὁ λόγος οὐκ ὀκνήσει χωρῆσαι,
ενανθρωπήσεως του Λόγου του Θεού. Ο λόγος μας όμως δεν θα διστάσει να
μάλιστα κατ᾿ αὐτῶν τὰς ἀποδείξεις ἐναργεῖς ἔχων.
ελέγξει και τις δύο απόψεις, καθώς έχει σε βάρος τους ξεκάθαρες αποδείξεις.
᾿Ιουδαῖοι μὲν ἀπιστοῦντες ἔχουσιν ἀφ᾿ ὧν ἀναγινώσκουσι καὶ αὐτοὶ
Η απιστία των Ιουδαίων καταδικάζεται από την Αγία Γραφή, την οποία και
γραφῶν τὸν ἔλεγχον· ἄνω καὶ κάτω, καὶ πάσης ἁπλῶς θεοπνεύστου
αυτοί μελετούν. Διότι παντού και όλη γενικά η θεόπνευστη Βίβλος γι’ αυτά
βίβλου περὶ τούτων βοώσης, ὡς καὶ αὐτὰ τὰ ῥήματα πρόδηλα.
τα γεγονότα βροντοφωνάζει· τα λόγια της είναι ξεκάθαρα.
Προφῆται μὲν γὰρ ἄνωθεν περὶ τοῦ κατὰ τὴν παρθένον θαύματος
Οι Προφήτες πρώτα, από την παλαιά εποχή, προανήγγειλαν για το θαύμα της
καὶ τῆς ἐξ αὐτῆς γενομένης γεννήσεως προεμήνυον, λέγοντες· "᾿Ιδοὺ ἡ
παρθενίας και της γεννήσεως (της Θεοτόκου), λέγοντας: «Να, η παρθένος
παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα
θα συλλάβει και θα γενήσει υιό, και θα του δώσουν το όνομα
αὐτοῦ ᾿Εμμανουήλ, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον, μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός."
Εμμανουήλ, που σημαίνει, ο Θεός είναι μαζί μας».
Μωσῆς δὲ ὁ τῷ ὄντι μέγας, καὶ παρ᾿ αὐτοῖς πιστευόμενος ἀληθής, περὶ
Ο Μωϋσής πάλι, ο όντως πολύ μεγάλος και αξιόπιστος για τους Ιουδαίους,
τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Σωτῆρος ἀντὶ μεγάλου τὸ ῥητὸν δοκιμάσας
θεώρησε ότι είναι σπουδαίο αυτό που ειπώθηκε για την ενανθρώπηση του
καὶ ἀληθὲς ἐπιγνοὺς ἔθηκε λέγων· "᾿Ανατελεῖ ἄστρον ἐξ ᾿Ιακώβ, καὶ
Σωτήρα και το συμπεριέλαβε στο βιβλίο του, λέγοντας: «Θ’ ανατείλει άστρο
ἄνθρωπος ἐξ ᾿Ισραήλ, καὶ θραύσει τοὺς ἀρχηγοὺς Μωάβ." Καὶ πάλιν·
από τη γενιά του Ιακώβ και άνθρωπος από τον Ισραήλ, ο οποίος θα συντρίψει
"῾Ως καλοί σου οἱ οἶκοι, ᾿Ιακώβ, αἱ σκηναί σου, ᾿Ισραήλ, ὡσεὶ νάπαι
τους αρχηγούς των Μωαβιτών». Καί πάλι λέει :«Πόσο ωραίες είναι οι κατοικίες
σκιάζουσαι, καὶ ὡσεὶ παράδεισοι ἐπὶ ποταμῶν, καὶ ὡσεὶ σκηναὶ ἃς
σου, Ιακώβ, οι σκηνές σου, Ισραήλ! Είναι απλωμένες σαν κοιλάδες και σαν
ἔπηξεν ὁ Κύριος, ὡσεὶ κέδροι παρ᾿ ὕδατα. ᾿Εξελεύσεται ἄνθρωπος ἐκ
παράδεισοι σε όχθες ποταμού· σαν σκηνές που έστησε ο Κύριος, σαν κέδροι
τοῦ σπέρματος αὐτοῦ, καὶ κυριεύσει ἐθνῶν πολλῶν." Καὶ πάλιν
κοντά στα νερά. Από τη γενιά του θα προέλθει άνθρωπος που θα κυριαρχήσει
῾Ησαΐας· "Πρὶν ἢ γνῶναι τὸ παιδίον καλεῖν πατέρα ἢ μητέρα, λήψεται
σε πολλά έθνη». Και πάλι λέει ο Ησαΐας: «Προτού το παιδί μάθει να λέει
δύναμιν Δαμασκοῦ καὶ τὰ σκύλα Σαμαρείας ἔναντι βασιλέως
πατέρα ή μητέρα, θ’ αποκτήσει την εξουσία στη Δαμασκό και τα λάφυρα της
᾿Ασσυρίων."
Σαμάρειας μπροστά στο βασιλιά των Ασσυρίων».
῞Οτι μὲν οὖν ἄνθρωπος φανήσεται, διὰ τούτων προκαταγγέλλεται.
Απ’ αυτά, λοιπόν, προαναγγέλλεται ότι θα γίνει άνθρωπος. Και πάλι
῞Οτι δὲ Κύριος πάντων ἐστὶν ὁ ἐρχόμενος, πάλιν προμηνύουσι
προμηνύουν ότι αυτός που έρχεται είναι ο Κύριος όλων· λένε:
λέγοντες· "᾿Ιδοὺ Κύριος κάθηται ἐπὶ νεφέλης κούφης, καὶ ἥξει εἰς
«Να, ο Κύριος είναι πάνω σ’ ένα γρήγορο σύννεφο και θα έλθει στην
Αἴγυπτον, καὶ σεισθήσεται τὰ χειροποίητα Αἰγύπτου." Καὶ γὰρ
Αίγυπτο, όπου με σεισμό θα γκρεμιστούν τα χειροποίητα είδωλά της». Και
κἀκεῖθεν αὐτὸν ὁ Πατὴρ ἀνακαλεῖ λέγων· "᾿Εξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα
από κει πάλι ο Πατέρας τον καλεί πίσω, λέγοντας: «Από την Αίγυπτο κάλεσα
τὸν υἱόν μου."
πίσω τον υιό μου».
34. Οὐ σεσιώπηται δὲ οὐδὲ ὁ τούτου θάνατος· ἀλλὰ καὶ λίαν
Επίσης, δεν αποσιωπάται ο θάνατός του· αντίθετα, τον περιγράφει
τηλαυγῶς ἐν ταῖς θείαις σημαίνεται γραφαῖς. Καὶ γὰρ καὶ τὴν αἰτίαν
η Αγία Γραφή πολύ καθαρά. Δεν φοβήθηκε να πει ούτε την αιτία του θανάτου
τοῦ θανάτου, ὅτι μὴ δι᾿ ἑαυτόν, ἀλλ᾿ ὑπὲρ τῆς πάντων ἀθανασίας καὶ
του, ότι δηλαδή δεν υπομένει φυσιολογικό θάνατο, αλλά πεθαίνει για την
σωτηρίας ὑπομένει, καὶ τὴν ᾿Ιουδαίων ἐπιβουλήν, καὶ τὰς εἰς αὐτὸν
αθανασία και σωτηρία όλων των ανθρώπων· δεν κρύβει επίσης (η Αγία Γραφή)
γινομένας παρ᾿ αὐτῶν ὕβρεις, οὐκ ἐφοβήθησαν εἰπεῖν, πρὸς τὸ μηδένα
την επιβουλή των Ιουδαίων και τις ύβρεις που εκτόξευσαν εναντίον του. Έτσι,
αὐτῶν τῶν γινομένων ἀνήκοον εἶναι καὶ πλανηθῆναι.
κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν τα άκουσε και να οδηγηθεί στην πλάνη.
Φασὶ τοίνυν· "῎Ανθρωπος ἐν πληγῇ ὤν, καὶ εἰδὼς φέρειν μαλακίαν,
Λέει, λοιπόν, σχετικά η Αγία Γραφή: «Άνθρωπος πονεμένος, δόκιμος ασθένειας
ὅτι ἀπέστραπται τὸ πρόσωπον αὐτοῦ· ἠτιμάσθη καὶ οὐκ ἐλογίσθη.
και περιφρονημένος· καταφρονήθηκε και θεωρήθηκε ένα τίποτα. Παρ’ όλ’
Αὐτὸς τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται· καὶ ἡμεῖς
αυτά, αυτός βάσταξε τις αμαρτίες μας και επιφορτίστηκε τις θλίψεις μας·
ἐλογισάμεθα αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ, καὶ ἐν πληγῇ, καὶ ἐν κακώσει. Αὐτὸς
ενώ εμείς τον θεωρήσαμε τραυματισμένο από το Θεό, πληγωμένο και
δὲ ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς
μωλωπισμένο. Αυτός όμως για τις παραβάσεις μας τραυματίστηκε και
ἀνομίας ἡμῶν· παιδεία εἰρήνης ἡμῶν ἐπ᾿ αὐτόν, τῷ μώλωπι αὐτοῦ
ταλαιπωρήθηκε για τις ανομίες μας· η τιμωρία, που έφερε την ειρήνη μας με το
ἡμεῖς ἰάθημεν."
Θεό, έγινε πάνω του· θεραπευθήκαμε με τίς δικές του πληγές».
Θαύμαζε τὴν τοῦ Λόγου φιλανθρωπίαν, ὅτι δι᾿ ἡμᾶς ἀτιμάζεται, ἵνα
Θαύμαζε τη φιλανθρωπία του Θεού· για μας ατιμάζεται, για ν’ αποδειχθούμε
ἡμεῖς ἔντιμοι γενώμεθα. "Πάντες γάρ, φησίν, ὡς πρόβατα ἐπλανήθημεν·
εμείς έντιμοι. Διότι, λέει: «Όλοι οι άνθρωποι πλανηθήκαμε σαν τα πρόβατα και
ἄνθρωπος τῇ ὁδῷ αὐτοῦ ἐπλανήθη· καὶ Κύριος παρέδωκεν αὐτὸν ταῖς
ξεφύγαμε από το δρόμο μας· ο Θεός όμως παρέδωσε αυτόν (τον Υιό του) για
ἁμαρτίαις ἡμῶν· καὶ αὐτὸς διὰ τὸ κεκακῶσθαι οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα.
τις αμαρτίες μας. Και αυτός από τα βασανιστήρια δεν άνοιγε το στόμα του.
῾Ως πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη, καὶ ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ κείροντος
Οδηγήθηκε στη σφαγή σαν πρόβατο, και σαν αρνί άφωνο μπροστά σ’ εκείνον
αὐτὸν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα αὐτοῦ· ἐν τῇ ταπεινώσει
που το κουρεύει· έτσι κι αυτός δεν άνοιξε το στόμα του· με την ταπείνωσή του
αὐτοῦ ἡ κρίσις αὐτοῦ ἤρθη."
αρπάχτηκε από τη γενιά του».
Εἶτα, ἵνα μή τις αὐτὸν κοινὸν ἄνθρωπον ἐκ τοῦ πάθους ὑπολάβοι,
Έπειτα, για να μην τον θεωρήσει κανείς κοινό θνητό, λόγω του πάθους του,
προλαμβάνει τὰς ὑπονοίας τῶν ἀνθρώπων, καὶ τὴν ὑπὲρ αὐτοῦ
προλαβαίνει η Αγία Γραφή τις υποψίες των ανθρώπων και μας διηγείται
δύναμιν, καὶ τὸ πρὸς ἡμᾶς ἀνόμοιον τῆς φύσεως διηγεῖται ἡ γραφὴ
τη δύναμή του και την ανομοιότητα της φύσεώς του με μας:
λέγουσα· "Τὴν δὲ γενεὰν αὐτοῦ τίς διηγήσεται; ῞Οτι αἴρεται ἀπὸ τῆς
«Ποιός θα διηγηθεί τη γενιά του; Η ζωή του αποκόπηκε από τη γη.
γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ. ᾿Απὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ λαοῦ ἤχθη εἰς θάνατον.
Εξαιτίας των ανομιών του λαού οδηγήθηκε στο θάνατο.
Καὶ δώσω τοὺς πονηροὺς ἀντὶ τῆς ταφῆς αὐτοῦ, καὶ τοὺς πλουσίους
Ο τάφος του δόθηκε μαζί με τους κακούργους και ο θάνατός του ορίστηκε
ἀντὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ· ὅτι ἀνομίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη
με τους πλούσιους. Διότι δεν διέπραξε ανομία, ούτε το στόμα του εκστόμισε
δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ. Καὶ Κύριος βούλεται καθαρίσαι αὐτὸν
δόλο. Ο Θεός θέλησε να τον καθαρίσει με το πάθος και τις πληγές του».
ἀπὸ τῆς πληγῆς".
35. ᾿Αλλ᾿ ἴσως περὶ μὲν τῆς τοῦ θανάτου προφητείας ἀκούσας, ζητεῖς
Ίσως όμως, αφού άκουσες για τις προφητείες σχετικά με το θάνατό του, να
καὶ τὰ περὶ τοῦ σταυροῦ σημαινόμενα μαθεῖν. Οὐδὲ γὰρ οὐδὲ τοῦτο
να ζητείς να μάθεις και όσα λέγονται για το σταυρό. Διότι, ούτε κι αυτό το
σεσιώπηται· δεδήλωται δὲ καὶ λίαν τηλαυγῶς ἀπὸ τῶν ἁγίων.
γεγονός μένει στη σιωπή. Το έχουν δηλώσει οι προφήτες, και μάλιστα πολύ
καθαρά.