Μωϋσῆς γὰρ πρῶτος μεγάλῃ τῇ φωνῇ προαπαγγέλλει λέγων·
Πρώτος ο Μωϋσής το προαναγγέλλει με δυνατή φωνή λέγοντας:
"῎Οψεσθε τὴν ζωὴν ὑμῶν κρεμαμένην ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν ὑμῶν,
«Θα δείτε αυτόν που είναι η ζωή σας να είναι κρεμασμένος μπροστά στα μάτια
καὶ οὐ μὴ πιστεύσητε."
σας, και δεν θα το πιστέψετε».
Καὶ οἱ μετ᾿ αὐτὸν δὲ προφῆται πάλιν περὶ τούτου μαρτυροῦσι
Και οι μετέπειτα προφήτες πάλι γι’ αυτόν (το σταυρό) δίνουν μαρτυρία,
λέγοντες· "᾿Εγὼ δὲ ὡς ἀρνίον ἄκακον ἀγόμενον τοῦ θύεσθαι, οὐκ
λέγοντας: «Εγώ ήμουν σαν άκακο αρνί που το οδηγούν στη σφαγή και δεν το
ἔγνων· ἐπ᾿ ἐμὲ ἐλογίσαντο πονηρὸν λέγοντες· δεῦτε, καὶ ἐμβάλωμεν
γνώριζα·σκέφτηκαν σε βάρος μου άσχημα και είπαν: εμπρός, ας καταστρέψουμε
ξύλον εἰς τὸν ἄρτον αὐτοῦ, καὶ ἐκτρίψωμεν αὐτὸν ἀπὸ γῆς ζώντων."
το δέντρο μαζί με τον καρπό του, και ας τον εξαφανίσουμε από τους ζωντανούς».
Καὶ πάλιν· "῎Ωρυξαν χεῖράς μου καὶ πόδας μου· ἐξηρίθμησαν πάντα
Και αλλού λέει: «Τρύπησαν τα χέρια και τα πόδια μου· μπορούν να μετρήσουν
τὰ ὀστᾶ μου, διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, καὶ ἐπὶ τὸν
όλα τα κόκαλά μου· μοίρασαν μεταξύ τους τα ρούχα μου και στο πανωφόρι
ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον."
μου έριξαν κλήρο».
Θάνατος δὲ μετέωρος, καὶ ἐν ξύλῳ γινόμενος, οὐκ ἄλλος ἂν εἴη, εἰ μὴ ὁ
Και δεν υπάρχει άλλος θάνατος στον αέρα και πάνω σε ξύλο παρά μόνον ο
σταυρός· καὶ ἐν οὐδενὶ πάλιν θανάτῳ διορύσσονται χεῖρες καὶ πόδες, εἰ
σταυρικός. Και σε κανέναν άλλο θάνατο επίσης δεν τρυπιούνται χέρια και
μὴ ἐν μόνῳ τῷ σταυρῷ.
πόδια παρά μόνον στο σταυρικό.
᾿Επειδὴ δὲ τῇ τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίᾳ καὶ πάντα τὰ ἔθνη πανταχόθεν
Και το ότι με την ενανθρώπηση του Χριστού άρχισαν όλα τα έθνη από παντού
ἐπιγινώσκειν τὸν Θεὸν ἤρξαντο, οὐδὲ τοῦτο ἀπαρασήμαντον
να γνωρίζουν τον αληθινό Θεό, κι αυτό οι προφήτες δεν το άφησαν χωρίς να το
κατέλειψαν· ἀλλ᾿ ἔστι καὶ περὶ τούτων μνήμη ἐν τοῖς ἁγίοις γράμμασιν.
πουν· το μνημονεύει η Αγία Γραφή· λέει συγκεκριμμένα: «Αυτός θα είναι η
"῎Εσται γάρ, φησίν, ἡ ῥίζα τοῦ ᾿Ιεσσαί, καὶ ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν,
ρίζα του Ιεσσαί και η σημαία που θα εξουσιάζει τα έθνη· σ’ αυτόν θα
ἐπ᾿ αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσι." Ταῦτα μὲν ὀλίγα πρὸς ἀπόδειξιν τῶν
προστρέξουν όλα τα έθνη». Αυτά τα λίγα αρκούν, για ν’ αποδείξουν τα
γενομένων.
γεγονότα.
Πᾶσα δὲ γραφὴ πεπλήρωται διελέγχουσα τὴν ᾿Ιουδαίων ἀπιστίαν.
Κάθε προφητεία της Αγίας Γραφής έχει εκπληρωθεί και ελέγχει την απιστία
Τίς γὰρ πώποτε τῶν ἐν ταῖς θείαις γραφαῖς ἱστορηθέντων δικαίων,
των Ιουδαίων. Διότι, ποιός ποτέ από τους δικαίους, προφήτες και πατριάρχες,
καὶ ἁγίων προφητῶν, καὶ πατριαρχῶν, ἐκ παρθένου μόνης ἔσχε τὴν
που διηγείται η Αγία Γραφή, γεννήθηκε σωματικά μόνον από μία παρθένο;
τοῦ σώματος γένεσιν; ἢ τίς γυνὴ χωρὶς ἀνδρὸς αὐτάρκης γέγονε πρὸς
Ή, ποιά γυναίκα, χωρίς άνδρα, κατάφερε μόνη της να φέρει στη ζωή (γεννήσει)
σύστασιν ἀνθρώπων; οὐκ ῎Αβελ μὲν ἐξ ᾿Αδὰμ γέγονεν, ᾿Ενὼχ δὲ ἐκ τοῦ
ανθρώπους; Δεν γεννήθηκε ο Άβελ από τον Αδάμ, ο Ενώχ από τον Ιάρεδ,
᾿Ιάρεδ, Νῶε ἐκ Λαμέχ, καὶ ᾿Αβραὰμ μὲν ἐκ Θάρρα, ᾿Ισαὰκ δὲ ἐξ ᾿Αβραάμ,
ο Νώε από τον Λάμεχ, ο Αβραάμ από τον Θάρρα, ο Ισαάκ από τον Αβραάμ και
καὶ ᾿Ιακὼβ ἐξ ᾿Ισαάκ; οὐχὶ ᾿Ιούδας ἐξ ᾿Ιακώβ, καὶ Μωϋσῆς καὶ ᾿Ααρὼν
ο Ιακώβ από τον Ισαάκ; Δεν γεννήθηκε ο Ιούδας από τον Ιακώβ, ο Μωϋσής και
ἐξ ᾿Αμεράμ; οὐ Σαμουὴλ τοῦ ῾Ελκανᾶ γέγονεν, οὐ Δαβὶδ τοῦ ᾿Ιεσσαί,
ο Ααρών από τον Αμεράμ; Δεν είναι ο Σαμουήλ του Ελκανά, ο Δαβίδ του
οὐ Σολομὼν τοῦ Δαβίδ, οὐκ ᾿Εζεκίας τοῦ ῎Αχαζ, οὐκ ᾿Ιωσίας τοῦ
Ιεσσαί, ο Σολομών του Δαβίδ, ο Εζεκίας του Άχαζ, ο Ιωσίας του Αμώς,
᾿Αμώς, οὐχ ῾Ησαΐας τοῦ ᾿Αμώς, οὐχ ῾Ιερεμίας τοῦ Χελκίου, οὐκ
ο Ησαΐας του Αμώς, ο Ιερεμίας του Χελκία, ο Ιεζεκιήλ του Βουζί;
᾿Ιεζεκιὴλ τοῦ Βουζί; οὐχ ἕκαστος ἔσχε τὸν πατέρα τῆς γενέσεως
Δεν έχει ο καθένας αίτιο της γεννήσεώς του τον πατέρα του;
ἀρχηγόν; τίς οὖν ὁ ἐκ παρθένου μόνης γεγονώς; ὅτι καὶ λίαν ἐμέλησε
Ποιός, λοιπόν, γεννήθηκε μόνον από παρθένο κόρη; Διότι πολύ ενδιαφέρθηκε
τῷ προφήτῃ περὶ τῆς τούτου σημασίας.
ο προφήτης να τονίσει τη σημασία αυτού του γεγονότος.
Τίνος δὲ τῆς γενέσεως προέδραμεν ἀστὴρ ἐν οὐρανοῖς, καὶ τὸν
Σε τίνος γέννηση πάλι φάνηκε προηγουμένως να τρέχει στον ουρανό αστέρι,
γεννηθέντα ἐσήμανε τῇ οἰκουμένῃ; Μωϋσῆς μὲν γὰρ γεννώμενος
και ν’ αναγγέλλει σ’ όλη την οικουμένη αυτόν που γεννήθηκε; Τον Μωϋσή π.χ.,
ἐκρύπτετο ὑπὸ τῶν γονέων· Δαβὶδ δὲ οὐδὲ τοῖς ἐκ γειτόνων ἠκούσθη,
όταν γεννιόταν, οι γονείς του τον έκρυβαν. Τον Δαβίδ δεν τον άκουσαν ούτε οι
ὅπουγε οὐδὲ ὁ μέγας Σαμουὴλ αὐτὸν ἐγίνωσκεν, ἀλλ᾿ ἐπυνθάνετο,
γείτονες, ούτε ακόμη ο μεγάλος προφήτης Σαμουήλ· ρωτούσε μάλιστα να μάθει,
εἰ ἔστιν ἔτι υἱὸς τῷ ᾿Ιεσσαί· ᾿Αβραὰμ δὲ λοιπὸν γεγονὼς μέγας ἐγνώσθη
αν έχει άλλο παιδί ο Ιεσσαί. Ο Αβραάμ πάλι, μόνον όταν μεγάλωσε, έγινε
τοῖς ἐγγύς. Τῆς δὲ τοῦ Χριστοῦ γενέσεως μάρτυς οὐκ ἄνθρωπος, ἀλλ᾿
γνωστός στους γείτονές του. Για τη γέννηση όμως του Χριστού δεν έχουμε για
ἀστὴρ φαινόμενος ἦν ἐν οὐρανῷ, ὅθεν καὶ κατέβαινεν.
μάρτυρα άνθρωπο, αλλά αστέρι που έλαμψε στον ουρανό· από κει που εκείνος
κατέβηκε στη γη.
36. Τίς δὲ πώποτε τῶν γενομένων βασιλέων "πρὶν ἰσχῦσαι καλεῖν
Ποιός πάλι απ’ όσους έγιναν βασιλείς, προτού «μπορέσει να πει το όνομα του
πατέρα ἢ μητέρα" ἐβασίλευσε καὶ τρόπαια κατὰ τῶν ἐχθρῶν εἴληφεν;
πατέρα ή της μητέρας του», βασίλεψε και πέτυχε νίκες εναντίον των εχθρών;
οὐ Δαβὶδ τριακονταετὴς ἐβασίλευσε, καὶ Σαλομὼν νέος γεγονὼς
Ο Δαβίδ δεν βασίλεψε όταν έγινε τριάντα χρονών; Και ο Σολομών νέος δεν
ἐβασίλευσεν; Οὐκ ᾿Ιωὰς ἐτῶν ἑπτὰ γενόμενος ἐπὶ τὴν βασιλείαν
έγινε βασιλιάς; Και ο Ιωάς δεν ανέβηκε στο βασιλικό θρόνο σε ηλικία επτά
παρῆλθε, καὶ ὁ ἔτι κατωτέρω ᾿Ιωσίας περὶ ἔτη γεγονὼς ἑπτὰ τῆς
ετών; Και ο μετέπειτα Ιωσίας δεν ανέλαβε τη βασιλεία σε ηλικία επτά ετών;
ἀρχῆς ἀντελάβετο; ᾿Αλλὰ καὶ ὅμως οὗτοι ταύτην ἄγοντες τὴν ἡλικίαν,
Κι αυτοί όμως, παρόλο που βρίσκονταν σε τόσο μικρή ηλικία, μπορούσαν να
ἴσχυον καλεῖν πατέρα ἢ μητέρα.
προφέρουν το όνομα του πατέρα ή της μητέρας τους.
Τίς οὖν ἄρα ἐστὶν ὁ σχεδὸν πρὶν γενέσεως βασιλεύων, καὶ σκυλεύων
Ποιός, λοιπόν, είναι άραγε αυτός που προτού γεννηθεί είναι βασιλιάς και
τοὺς ἐχθρούς; Τίς δὲ τοιοῦτος γέγονε βασιλεὺς ἐν τῷ ᾿Ισραήλ, καὶ ἐν
εξολοθρεύει τους εχθρούς; Ας μας πουν οι Ιουδαίοι ιστορικοί: ποιός βασιλιάς
τῷ ᾿Ιούδᾳ, λεγέτωσαν οἱ ᾿Ιουδαῖοι διερευνήσαντες, ἐφ᾿ ὃν τὰ ἔθνη
στο βασίλειο του Ισραήλ και του Ιούδα υπήρξε τέτοιος, στον οποίο να ελπίζουν
πάντα τὴν ἐλπίδα τέθεινται καὶ εἰρήνην ἔσχε;
όλα τα έθνη και έκαμε την ειρήνη;
Καὶ οὐ μᾶλλον ἠναντιοῦντο πανταχόθεν αὐτοῖς; ῞Εως γὰρ συνειστήκει
Και από παντού δεν επιτίθενταν εναντίον τους; Από τότε που κτίσθηκε
ἡ ᾿Ιερουσαλήμ, πόλεμος ἦν ἄσπονδος αὐτοῖς, καὶ ἐμάχοντο πάντες
η Ιερουσαλήμ είχαν αδιάκοπο πόλεμο και πολεμούσαν όλοι εναντίον του
πρὸς τὸν ᾿Ισραήλ, ᾿Ασσύριοι μὲν θλίβοντες, Αἰγύπτιοι δὲ διώκοντες,
Ισραήλ: οι Ασσύριοι τους πίεζαν, οι Αιγύπτιοι τους καταδίωκαν και οι
Βαβυλώνιοι δὲ ἐπιβαίνοντες· καὶ τό γε θαυμαστόν, ὅτι καὶ Σύρους τοὺς
Βαβυλώνιοι τους κατακτούσαν· και το πιο παράξενο, ακόμη και οι γείτονές
ἐκ γειτόνων ἀντιπολεμοῦντας εἶχον αὐτοῖς.
τους, οι Σύριοι, πολεμούσαν εναντίον τους.
῍Η οὐχὶ Δαβὶδ τοὺς ἐν Μωὰβ ἐπολέμει, καὶ τοὺς Σύρους ἐξέκοπτεν,
Ή μήπως δεν πολεμούσε ο Δαβίδ τους Μωαβίτες και δεν εξολόθρευε τους
᾿Ιωσίας τοὺς πλησίον ἐφυλάττετο, καὶ ᾿Εζεκίας ἐδειλία τὴν ἀλαζονείαν
Σύριους; Ο Ιωσίας δεν πρόσεχε από τους γείτονές του και ο Εζεκίας δεν
τοῦ Σεναχηρείμ, καὶ Μωϋσεῖ ὁ ᾿Αμαλὴκ ἐστρατεύετο, καὶ οἱ ᾿Αμορραῖοι
φοβόταν τη φιλοδοξία του Σεναχηρείμ; Οι Αμαληκίτες δεν πολεμούσαν τον
ἠναντιοῦντο ᾿Ιησοῦ τῷ τοῦ Ναυὴ, οἱ τὴν ῾Ιεριχὼ κατοικοῦντες
Μωϋσή και οι Αμορραίοι, όπως και οι κάτοικοι της Ιεριχώ, δεν
ἀντιπαρετάσσοντο; Καὶ ὅλως ἄσπονδα ἦν τοῖς ἔθνεσι πρὸς τὸν
αντιπαρατάσσονταν στον Ιησού του Ναυή; Και γενικά δεν ήταν τελείως
᾿Ισραὴλ τὰ τῆς φιλίας; Τίς οὖν ἐστὶν εἰς ὃν τὰ ἔθνη τὴν ἐλπίδα τίθεται,
εχθρικά τα έθνη προς τον Ισραήλ; Αξίζει, λοιπόν, να δούμε ποιός είναι αυτός
ἄξιον ἰδεῖν· εἶναι γὰρ δεῖ, ἐπεὶ καὶ τὸν προφήτην ἀδύνατον ψεύσασθαι.
στον οποίο ελπίζουν τα έθνη· διότι πρέπει να υπάρχει, αφού ο προφήτης είναι
αδύνατον να λέει ψέμματα.
Τίνος δὲ τῶν ἁγίων προφητῶν ἢ τῶν ἄνωθεν πατριαρχῶν ὁ θάνατος
Ποιός από τους άγιους προφήτες η τους αρχαίους πατριάρχες πέθανε πάνω στο
ἐν σταυρῷ γέγονεν ὑπὲρ τῆς πάντων σωτηρίας; ῍Η τίς ἐτραυματίσθη
σταυρό, για να σωθούν όλοι οι άνθρωποι; Ή ποιός πληγώθηκε και σκοτώθηκε,
καὶ ἀνῃρέθη ὑπὲρ τῆς πάντων ὑγείας; Τίς δὲ τῶν δικαίων ἢ τῶν
για να έχουν όλοι την υγεία τους; Ποιός από τους δίκαιους ή τους βασιλείς
βασιλέων κατῆλθεν εἰς Αἴγυπτον, καὶ τῇ τούτου καθόδῳ τὰ τῶν
κατέβηκε στην Αίγυπτο, και με την κάθοδό του συνέβηκε να γκρεμιστούν τα
Αἰγυπτίων εἴδωλα πέπαυται; ᾿Αβραὰμ μὲν γὰρ κατῆλθε, καὶ πάλιν ἡ
είδωλα των Αιγυπτίων; Κατέβηκε ο Αβραάμ στην Αίγυπτο, αλλά πάλι η
εἰδωλολατρία κατὰ πάντων. Μωϋσῆς ἐκεῖ γεγέννηται, καὶ οὐδὲν
ειδωλολατρία ήταν κυρίαρχη. Ο Μωϋσής εκεί γεννήθηκε, αλλά καθόλου δεν
ἧττον ἦν ἐκεῖ ἡ τῶν πεπλανημένων θρησκεία.
μειώθηκε η θρησκεία της πλάνης.
37. Τίς δὲ τῶν ἐν τῇ γραφῇ μαρτυρουμένων διωρύχθη τὰς χεῖρας καὶ
Απ’ όσους μας διηγείται η Αγία Γραφή, ποιού του τρύπησαν τα χέρια και τα
τοὺς πόδας, ἢ ὅλως ἐπὶ ξύλου κεκρέμασται, καὶ σταυρῷ τετελείωται
πόδια; Ή γενικά ποιόν κρέμασαν στο ξύλο και πέθανε πάνω στο σταυρό για
ὑπὲρ τῆς πάντων σωτηρίας; ᾿Αβραὰμ μὲν γὰρ ἐπὶ κλίνης ἐκλείπων
τη σωτηρία όλων; Διότι ο Αβραάμ στο τέλος της ζωής του πέθανε στο κρεβάτι·
ἀπέθανεν· ᾿Ισαὰκ δὲ καὶ ᾿Ιακὼβ καὶ αὐτοὶ ἐξάραντες τοὺς πόδας ἐπὶ
ο Ισαάκ και ο Ιακώβ κι αυτοί άπλωσαν τα πόδια τους στο κρεβάτι και πέθαναν.
κλίνης ἀπέθανον. Μωϋσῆς καὶ ᾿Ααρὼν ἐν τῷ ὄρει, Δαβὶδ ἐν τῷ οἴκῳ
Ο Μωϋσής και ο Ααρών πέθαναν στο όρος, ο Δαβίδ στο σπίτι του, χωρίς να
τετελεύτηκεν, οὐδεμίαν ἐπιβουλὴν ὑπὸ τῶν λαῶν παθών. Εἰ δὲ καὶ
υποστεί καμιά επιβουλή από το λαό. Αν και τον καταδίωξε ο Σαούλ,
ἐζητήθη ὑπὸ τοῦ Σαούλ, ἀλλὰ ἀβλαβὴς ἐσῴζετο. ῾Ησαΐας ἐπρίσθη μέν,
σώθηκε όμως χωρίς να πάθει τίποτε. Ο Ησαΐας πάλι πριονίστηκε, αλλά δεν
ἀλλ᾿ οὐκ ἐπὶ ξύλου κεκρέμασται· ῾Ιερεμίας ὑβρίσθη, ἀλλ᾿ οὐ κατακριθεὶς
κρεμάστηκε στο ξύλο. Τον Ιερεμία τον έβρισαν, αλλά δεν πέθανε
ἀπέθανεν· ᾿Ιεζεκιὴλ ἔπασχεν, ἀλλ᾿ οὐχ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ τὰ ἐσόμενα
καταδικασμένος. Ο Ιεζεκιήλ υπέφερε πάθη, όχι όμως για χάρη του λαού, αλλά
κατὰ τοῦ λαοῦ σημαίνων.
για να επισημάνει ποιά δεινά θα συμβούν στο μέλλον στο λαό.
῎Επειτα οὗτοι, καὶ πάσχοντες, ἄνθρωποι ἦσαν, ὁποῖοι καὶ πάντες
Έπειτα αυτοί, αν και έπασχαν, ήταν άνθρωποι, όμοιοι στη φύση με όλους.
κατὰ τὴν τῆς φύσεως ὁμοιότητα· ὁ δὲ σημαινόμενος ἐκ τῶν γραφῶν
Αυτός όμως, για τον οποίο προφητεύουν οι Γραφές ότι θα θυσιαστεί για χάρη
ὑπὲρ πάντων πάσχειν, οὐκ ἁπλῶς ἄνθρωπος, ἀλλὰ ζωὴ πάντων
όλων, δεν ήταν απλός άνθρωπος, αλλά η ζωή όλων, αν και στη φύση είναι
λέγεται, κἂν ὅμοιος κατὰ τὴν φύσιν τοῖς ἀνθρώποις. "῎Οψεσθε γάρ,
όμοιος με τους ανθρώπους. Διότι λέει η Γραφή: «Θα δείτε αυτόν που είναι η
φησί, τὴν ζωὴν ὑμῶν κρεμαμένην ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν ὑμῶν", καὶ·
ζωή σας να είναι κρεμασμένος μπροστά στα μάτια σας»· και αλλού λέει:
"Τὴν γενεὰν αὐτοῦ τίς διηγήσεται;"
«Ποιός θα διηγηθεί για τη γενιά του;».
Πάντων μὲν γὰρ τῶν ἁγίων τὴν γενεάν τις δύναται μαθὼν ἄνωθεν
Διότι, την καταγωγή όλων των αγίων, αφού την πληροφορηθεί κάποιος, μπορεί
διηγήσασθαι τίς καὶ πόθεν ἕκαστος γέγονε· τοῦ δὲ τυγχάνοντος ζωῆς
να την πει, ποιός είναι ο καθένας και από που κατάγεται· αυτός όμως που είναι
ἀδιήγητον τὴν γενεὰν οἱ θεῖοι σημαίνουσι λόγοι. Τίς οὖν ἐστι, περὶ οὗ
η ζωή,η καταγωγή του είναι ανεκδιήγητη, όπως λέει η Αγία Γραφή. Ποιός είναι,
ταῦτα λέγουσιν αἱ θεῖαι γραφαί; ἢ τίς τηλικοῦτος, ὡς καὶ τοὺς
λοιπόν, αυτός για τον οποίο λέει αυτά η Αγία Γραφή; Ή ποιός είναι τόσο
προφήτας περὶ αὐτοῦ τοσαῦτα προκαταγγέλλειν;
σπουδαίος, ώστε και οι προφήτες να προαναγγέλλουν τόσα πολλά γι’ αυτόν;
᾿Αλλὰ γὰρ οὐδεὶς ἄλλος ἐν ταῖς γραφαῖς εὑρίσκεται, πλὴν τοῦ κοινοῦ
Διότι, κανένας άλλος δεν βρίσκεται τόσο μεγάλος μέσα στην Αγία Γραφή,
πάντων Σωτῆρος τοῦ Θεοῦ Λόγου τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ.
εκτός από τον κοινό Σωτήρα όλων, τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, το Λόγο του
Οὗτος γάρ ἐστιν ὁ ἐκ παρθένου προελθὼν καὶ ἄνθρωπος ἐπὶ γῆς
Θεού. Διότι αυτός είναι που γεννήθηκε από παρθένο κόρη και ενανθρώπησε
φανεὶς καὶ ἀδιήγητον ἔχων τὴν κατὰ σάρκα γενεάν. Οὐ γάρ ἐστιν ὃς
και έχει άγνωστη την ανθρώπινη ρίζα της γενιάς του. Δεν υπάρχει κανείς που
δύναται τὸν κατὰ σάρκα πατέρα τούτου λέγειν, οὐκ ὄντος τοῦ
να μπορεί να ονομάσει τον σαρκικό πατέρα του, διότι το σώμα του δεν
σώματος αὐτοῦ ἐξ ἀνδρὸς ἀλλ᾿ ἐκ παρθένου μόνης.
προήλθε από άνδρα αλλά μόνον από παρθένο κόρη.
῞Ωσπερ οὖν τοῦ Δαβὶδ καὶ Μωϋσέως καὶ πάντων τῶν πατριαρχῶν
Όπως λοιπόν μπορεί ν’ αναζητήσει κάποιος το γενεαλογικό δέντρο του Δαβίδ,
τοὺς πατέρας τις γενεαλογεῖν δύναται, οὕτως οὐδεὶς δύναται τὴν
του Μωϋσή και όλων των πατριαρχών, έτσι δεν μπορεί ν’ απαριθμήσει την
κατὰ σάρκα γενεὰν τοῦ Σωτῆρος ἐξ ἀνδρὸς διηγήσασθαι. Οὗτός ἐστιν
ανθρώπινη ρίζα του Σωτήρα από την πλευρά του πατέρα. Αυτός είναι που
ὁ καὶ τὸν ἀστέρα σημαίνειν τὴν τοῦ σώματος γένεσιν ποιήσας. ῎Εδει
δημιούργησε το αστέρι, για να δηλώσει τη σωματική του γέννηση. Διότι
γὰρ ἀπ᾿ οὐρανοῦ κατερχόμενον τὸν Λόγον, ἐξ οὐρανοῦ καὶ τὴν
έπρεπε, αφού από τον ουρανό κατέβηκε ο Λόγος, και από τον ουρανό να δοθεί
σημασίαν ἔχειν· καὶ ἔδει τὸν τῆς κτίσεως βασιλέα προερχόμενον,
το μήνυμα της γεννήσεώς του. Και έπρεπε, εφόσον ο ερχόμενος ήταν ο
ἐμφανῶς ὑπὸ πάσης τῆς οἰκουμένης γινώσκεσθαι.
βασιλιάς της κτίσεως, να τον γνωρίζει ξεκάθαρα όλη η οικουμένη.
᾿Αμέλει ἐν ᾿Ιουδαίᾳ ἐγεννᾶτο, καὶ οἱ ἀπὸ Περσίδος ἤρχοντο
Αν και γεννήθηκε στην Ιουδαία, έρχονταν να τον προσκυνήσουν
προσκυνῆσαι αὐτῷ. Οὗτός ἐστιν ὁ καὶ πρὶν τῆς σωματικῆς ἐπιφανείας
οι Πέρσες. Αυτός είναι που και πριν από την ενανθρώπησή του
λαβὼν τὴν κατὰ τῶν ἀντικειμένων δαιμόνων νίκην, καὶ κατὰ τῆς
πήρε τη νίκη ενάντια στους αντίπαλους δαίμονες και τα τρόπαια ενάντια
εἰδωλολατρίας τρόπαια.
στην ειδωλολατρία.
Πάντες γοῦν πανταχόθεν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, ἐξομνύμενοι τὴν πάτριον
Όλοι, λοιπόν, οι ειδωλολάτρες απ’ όλα τα έθνη απαρνήθηκαν τις
συνήθειαν καὶ τὴν εἰδώλων ἀθεότητα, πρὸς τὸν Χριστὸν λοιπὸν τὴν
πατροπαράδοτες συνήθειές τους και την αθεΐα των ειδώλων· εναποθέτουν
ἐλπίδα τίθενται, καὶ αὐτῷ καταγράφουσιν ἑαυτούς, ὡς καὶ τοῖς
λοιπόν την ελπίδα τους στο Χριστό και γίνονται στρατιώτες του, πράγμα που
ὀφθαλμοῖς ἔξεστιν ἰδεῖν τὸ τοιοῦτον. Οὐδὲ γὰρ ἄλλοτε ἡ τῶν
είναι δυνατόν να το δούμε με τα μάτια μας. Διότι ποτέ άλλοτε δεν είχε παύσει
Αἰγυπτίων ἀθεότης πέπαυται, εἰ μὴ ὅτε ὁ Κύριος τοῦ παντός, ὡς ἐπὶ
η αθεΐα των Αιγυπτίων, παρά μόνον όταν ο Παντοκράτωρ Κύριος κατέβηκε
νεφέλης ἐποχούμενος, τῷ σώματι κατῆλθεν ἐκεῖ, καὶ τὴν τῶν εἰδώλων
εκεί σωματικά, σαν να ήταν πάνω σε σύννεφο· κατάργησε εκεί την πλάνη
κατήργησε πλάνην, πάντας δὲ εἰς ἑαυτὸν καὶ δι᾿ ἑαυτοῦ πρὸς τὸν
των ειδώλων και όλους τους τράβηξε κοντά του και τους οδήγησε στη
Πατέρα μετήνεγκεν.
συνέχεια προς τον Πατέρα του.
Οὗτός ἐστιν ὁ σταυρωθεὶς ἐπὶ μάρτυρι τῷ ἡλίῳ καὶ τῇ κτίσει καὶ τοῖς
Αυτός είναι εκείνος που σταυρώθηκε με μάρτυρα τον ήλιο και την κτίση και
αὐτῷ τὸν θάνατον προσαγαγοῦσι· καὶ τῷ τούτου θανάτῳ ἡ σωτηρία
αυτούς που τον θανάτωσαν. Και με το θάνατό του συντελέστηκε η σωτηρία
πᾶσι γέγονε, καὶ ἡ κτίσις πᾶσα λελύτρωται. Οὗτός ἐστιν ἡ πάντων
όλων και λυτρώθηκε όλη η κτίση. Αυτός είναι η ζωή όλων, και εκείνος που
ζωή, καὶ ὁ ὡς πρόβατον ὑπὲρ τῆς πάντων σωτηρίας ἀντίψυχον τὸ
παράδωσε σαν πρόβατο το σώμα του σε θάνατο για τη σωτηρία όλων,
ἑαυτοῦ σῶμα εἰς θάνατον παραδούς, κἂν ᾿Ιουδαῖοι μὴ πιστεύωσιν.
αν και οι Ιουδαίοι δεν τον πιστεύουν.
38. Εἰ γὰρ μὴ αὐτάρκη νομίζουσι ταῦτα, κἂν ἐξ ἑτέρων πειθέσθωσαν
Εάν βέβαια δεν τα θεωρούν αυτά αρκετά για να τους πείσουν, ας πεισθούν
ἀφ᾿ ὧν αὐτοὶ πάλιν ἔχουσι λογίων. Περὶ τίνος γὰρ λέγουσιν οἱ
τουλάχιστον από άλλες προφητείες που αυτοί πάλι έχουν. Διότι, για ποιόν λένε
προφῆται· "᾿Εμφανὴς ἐγενόμην τοῖς ἐμὲ μὴ ζητοῦσιν, εὑρέθην τοῖς ἐμὲ
οι προφήτες: «Φανερώθηκα σ’ αυτούς που δεν με αναζητούσαν· βρέθηκα απ’
μὴ ἐπερωτῶσιν· εἶπα ἰδού εἰμι τῷ ἔθνει οἳ οὐκ ἐκάλεσάν μου τὸ ὄνομα·
αυτούς που δεν ρωτούσαν για μένα· είπα, να εγώ είμαι σε έθνος που δεν
ἐξεπέτασα τὰς χεῖράς μου πρὸς λαὸν ἀπειθοῦντα καὶ ἀντιλέγοντα;"
αποκαλεί το όνομά μου· άπλωσα τα χέρια μου σ’ έναν απειθή λαό που αντιδρά»;
Τίς οὖν ἐστιν ὁ ἐμφανὴς γενόμενος; Εἴποι τις πρὸς ᾿Ιουδαίους· εἰ μὲν
Θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος τους Ιουδαίους: ποιός είναι λοιπόν αυτός
γὰρ ὁ προφήτης ἐστί, λεγέτωσαν πότε ἐκρύπτετο, ἵνα καὶ ὕστερον
που εμφανίστηκε; Εάν είναι προφήτης, ας μας πουν πότε κρυβόταν, για να
φανῇ· Ποῖος δὲ οὗτός ἐστιν ὁ προφήτης ὁ καὶ ἐμφανὴς ἐξ ἀφανῶν
εμφανιστεί έπειτα. Και ποιός είναι αυτός ο προφήτης που κρυβόταν κι
γενόμενος, καὶ τὰς χεῖρας ἐκπετάσας ἐπὶ σταυροῦ; Τῶν μὲν οὖν
εμφανίστηκε έπειτα, και άπλωσε τα χέρια του πάνω στο σταυρό; Δεν είναι
δικαίων οὐδείς, μόνος δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ ἀσώματος ὢν τὴν φύσιν
κανείς από τους δίκαιους· είναι μόνον ο Λόγος του Θεού, που είναι ασώματος
καὶ δι᾿ ἡμᾶς σώματι φανεὶς καὶ ὑπὲρ ἡμῶν παθών.
στη φύση του, αλλά για χάρη μας πήρε σώμα και έπαθε για τη σωτηρία μας.
῍Η εἰ μηδὲ τοῦτο αὔταρκες αὐτοῖς, κἂν ἐξ ἑτέρων δυσωπείσθωσαν,
Εάν και αυτό δεν τους ικανοποιεί, τουλάχιστον ας ντραπούν από τα υπόλοιπα,
οὕτως ἐναργῆ τὸν ἔλεγχον ὁρῶντες· φησὶ γὰρ ἡ γραφή· "᾿Ισχύσατε
διότι θα δουν σ’ αυτά φανερή την απόδειξη. Διότι λέει η Αγία Γραφή: «Πάρτε
χεῖρες ἀνειμέναι καὶ γόνατα παραλελυμένα· παρακαλέσατε οἱ
δύναμη τα αποκαμωμένα χέρια και τα παράλυτα πόδια· να πείτε σ’ όσους
ὀλιγόψυχοι τῇ διανοίᾳ· ἰσχύσατε, μὴ φοβεῖσθε· ἰδοὺ ὁ Θεὸς ἡμῶν
φοβούνται: να είστε δυνατοί, μη φοβόσαστε· διότι, να, ο Θεός μας θά ρθει να
κρίσιν ἀνταποδίδωσιν, αὐτὸς ἥξει καὶ σώσει ἡμᾶς· τότε ἀνοιχθήσονται
εκδικηθεί, αυτός θα έρθει και θα μας σώσει. Τότε τα μάτια των τυφλών θ’
ὀφθαλμοὶ τυφλῶν, καὶ ὦτα κωφῶν ἀκούσονται· τότε ἁλεῖται ὡς
ανοιχτούν και τ’ αυτιά των κουφών θ’ ακούσουν· τότε θα πηδάει σαν ελάφι
ἔλαφος ὁ χωλός, καὶ τρανὴ ἔσται γλῶσσα μογγιλάλων."
ο κουτσός και η γλώσσα των μουγγών θα λέει πολλά».
Τί τοίνυν καὶ περὶ τούτου δύνανται λέγειν, ἢ πῶς ὅλως καὶ πρὸς
Τί λοιπόν μπορούν να πουν και γι’ αυτή την προφητεία, ή πώς τολμούν να τη
τοῦτο τολμῶσιν ἀντιβλέπειν; ῾Η μὲν γὰρ προφητεία Θεὸν ἐπιδημεῖν
βλέπουν μπροστά τους; Διότι η προφητεία δηλώνει ότι ο Θεός θα ενανθρωπίσει
σημαίνει, τὰ δὲ σημεῖα καὶ τὸν χρόνον τῆς παρουσίας γνωρίζει· τό τε
και κάνει γνωστά τα σημάδια και το χρόνο της παρουσίας του. Το ότι οι τυφλοί
γὰρ τυφλοὺς ἀναβλέπειν, καὶ χωλοὺς περιπατεῖν, καὶ κωφοὺς ἀκούειν,
βλέπουν, οι κουτσοί περπατούν, οι κουφοί ακούν και η γλώσσα των μουγγών
καὶ τρανοῦσθαι μογγιλάλων τὴν γλῶσσαν, ἐπὶ τῇ γενομένῃ θείᾳ
λέει πολλά, όλα αυτά (τα θαυμαστά σημεία) τα λέει για το γεγονός της
παρουσίᾳ λέγουσι. Πότε τοίνυν γέγονε τοιαῦτα σημεῖα ἐν τῷ ᾿Ισραὴλ
σαρκώσεως του Θεού. Ας πουν, πότε συνέβησαν τέτοια μεγάλα σημεία στο
ἢ ποῦ τοιοῦτόν τι γέγονεν ἐν τῇ ᾿Ιουδαίᾳ, λεγέτωσαν.
(βασίλειο του) Ισραήλ ή σε κάποιο μέρος (του βασιλείου) της Ιουδαίας;
Λεπρὸς ἐκαθαρίσθη Ναιμάν, ἀλλ᾿ οὐ κωφὸς ἤκουσεν, οὐδὲ χωλὸς
Καθαρίστηκε βέβαια από τη λέπρα ο Ναιμάν, αλλά κανείς κουφός δεν άκουσε
περιεπάτησε. Νεκρὸν ἤγειρεν ᾿Ηλίας καὶ ᾿Ελισσαῖος, ἀλλ᾿ οὐκ ἐκ γενετῆς
ούτε κουτσός περπάτησε. Ανάστησαν νεκρό ο Ηλίας και ο Ελισσαίος, αλλά δεν
ἀνέβλεψε τυφλός. Μέγα μὲν γὰρ καὶ τὸ ἐγεῖραι νεκρὸν ἀληθῶς, ἀλλ᾿ οὐ
είδε το φως τυφλός από γεννησιμιού του. Είναι σπουδαίο πράγματι ν’
τοιοῦτον, ὁποῖον τὸ παρὰ τοῦ Σωτῆρος θαῦμα. Πλὴν εἰ τὸ περὶ τοῦ
αναστηθεί νεκρός, αλλ’ όχι τόσο σπουδαίο σαν τα θαύματα του Σωτήρα.
λεπροῦ καὶ τοῦ νεκροῦ τῆς χήρας οὐ σεσιώπηκεν ἡ γραφή, πάντως εἰ
Μάλιστα,εφόσον η Γραφή δεν αποσιώπησε το θαύμα του λεπρού και του
ἐγεγόνει καὶ χωλὸν περιπατεῖν καὶ τυφλὸν ἀναβλέπειν, οὐκ ἂν παρῆκε
νεκρού παιδιού της χήρας, σίγουρα δεν θα παρέλειπε να πει κι αν συνέβαινε
τοῦ δηλῶσαι καὶ ταῦτα ὁ λόγος. ᾿Επειδὴ δὲ σεσιώπηται ἐν ταῖς
κουτσός να περπατήσει και τυφλός να δει. Επειδή όμως δεν τα αναφέρει η Αγία
γραφαῖς, δῆλόν ἐστι μὴ γεγενῆσθαι ταῦτα πρότερον.
Γραφή, είναι φανερό ότι δεν είχαν συμβεί αυτά προηγουμένως.
Πότε οὖν γέγονε ταῦτα, εἰ μὴ ὅτε αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ἐν σώματι
Πότε λοιπόν συνέβησαν αυτά, παρά μόνον όταν ενανθρώπισε ο Λόγος του
παραγέγονε; Πότε δὲ παραγέγονεν, εἰ μὴ ὅτε χωλοὶ περιεπάτησαν,
Θεού; Και πότε ήρθε, παρά όταν οι κουτσοί περπάτησαν, οι μουγγοί
καὶ μογγιλάλοι ἐτρανώθησαν, καὶ κωφοὶ ἤκουσαν, καὶ τυφλοὶ ἐκ
μίλησαν, οι κουφοί άκουσαν και οι τυφλοί από τη γέννα τους είδαν το φως;
γενετῆς ἀνέβλεψαν; Διὰ τοῦτο γὰρ καὶ οἱ τότε θεωροῦντες ᾿Ιουδαῖοι
Γι’ αυτό το λόγο και οι Ιουδαίοι που τα έβλεπαν αυτά τότε έλεγαν, ότι δεν
ἔλεγον, ὡς οὐκ ἄλλοτε ταῦτα γενόμενα ἀκούσαντες· "᾿Εκ τοῦ αἰῶνος
έχουν ακούσει να γίνονται τέτοια θαυμαστά γεγονότα παλαιότερα: «Ποτέ δεν
οὐκ ἠκούσθη, ὅτι ἀνέῳξέ τις ὀφθαλμοὺς τυφλοῦ γεγεννημένου· εἰ μὴ ἦν
ακούστηκε ότι άνοιξε κάποιος τα μάτια εκ γενετής τυφλού· εάν αυτός που το
οὗτος παρὰ Θεοῦ, οὐκ ἠδύνατο ποιεῖν οὐδέν."
έκανε δεν ήταν από το Θεό, δεν θα μπορούσε να κάνει τίποτε».
39. ᾿Αλλ᾿ ἴσως καὶ αὐτοὶ μὴ δυνάμενοι πρὸς τὰ φανερὰ διαμάχεσθαι,
Ίσως όμως κι αυτοί, επειδή δεν μπορούν φανερά ν’ αντιμάχονται, δεν θ’
οὐκ ἀρνήσονται μὲν τὰ γεγραμμένα, προσδοκᾶν δὲ ταῦτα καὶ μηδέπω
αρνηθούν όσα λέει η Αγία Γραφή· θα υποστηρίξουν όμως ότι αυτά ακόμη τα
παραγεγενῆσθαι τὸν Θεὸν Λόγον διαβεβαιώσονται. Τοῦτο γὰρ ἄνω
περιμένουν να γίνουν, και θα βεβαιώσουν ότι δεν ήλθε ακόμη ο Λόγος του
καὶ κάτω θρυλλοῦντες, οὐκ ἐρυθριῶσιν ἀναιδευόμενοι πρὸς τὰ
Θεού. Αυτά τα διαδίδουν δεξιά κι αριστερά και δεν ντρέπονται που
φαινόμενα.
αμφισβητούν τα γεγονότα.
᾿Αλλὰ περὶ τούτου καὶ πρὸ πάντων μᾶλλον ἐλεγχθήσονται, οὐ παρ᾿
Γι’ αυτό όμως θα δεχθούν πάνω απ’ όλα σφοδρό έλεγχο, όχι από μας, αλλά
ἡμῶν, ἀλλὰ παρὰ τοῦ σοφωτάτου Δανιὴλ σημαίνοντος καὶ τὸν
από τον σοφότατο προφήτη Δανιήλ, ο οποίος καθορίζει και τον ακριβή
παρόντα καιρόν, καὶ τὴν θείαν τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίαν, λέγοντος·
χρόνο της θείας ενανθρωπήσεως του Σωτήρα· λέει συγκεκριμμένα:
"῾Εβδομήκοντα ἑβδομάδες συνετμήθησαν ἐπὶ τὸν λαόν σου, καὶ ἐπὶ τὴν
«Εβδομήντα εβδομάδες ορίστηκαν για το λαό σου και για την αγία πόλη σου,
πόλιν τὴν ἁγίαν, τοῦ συντελεσθῆναι ἁμαρτίαν, καὶ τοῦ σφραγισθῆναι
ώστε να συντελεστεί η παράβαση και να τελειώσουν όλες οι αμαρτίες·
ἁμαρτίας, καὶ ἀπαλεῖψαι τὰς ἀδικίας, καὶ τοῦ ἐξιλάσασθαι τὰς ἀδικίας,
ν’ απαλειφτούν οι αδικίες και να γίνει εξιλέωση για την ανομία·
καὶ τοῦ ἀγαγεῖν δικαιοσύνην αἰώνιον, καὶ τοῦ σφραγίσαι ὅρασιν καὶ
να εισαχθεί αιώνια δικαιοσύνη, να σφραγιστεί η όραση και η προφητεία και
προφήτην, καὶ τοῦ χρίσαι ἅγιον ἁγίων· καὶ γνώσῃ καὶ συνήσεις ἀπὸ
να χριστεί ο Άγιος των αγίων. Γνώρισε λοιπόν και εννόησε ότι από την έκδοση
ἐξόδου λόγου τοῦ ἀποκριθῆναι, καὶ τοῦ οἰκοδομῆσαι ᾿Ιερουσαλήμ, ἕως
του διατάγματος, για ν’ ανοικοδομηθεί πάλι η Ιερουσαλήμ, έως που θα έρθει
Χριστοῦ ἡγουμένου."
ο Χριστός Ηγήτορας…».
῎Ισως ἐπὶ τοῖς ἄλλοις κἂν προφάσεις εὑρίσκειν δύνανται, καὶ εἰς
Ίσως για τα άλλα να μπορούν να βρουν προφάσεις και ν’ αναβάλλουν για
μέλλοντα χρόνον ἀναβάλλεσθαι τὰ γεγραμμένα. Τί δὲ πρὸς ταῦτα
μελλοντικό χρόνο την εκπλήρωση των προφητειών. Γι’ αυτά όμως τί μπορεί να
λέγειν ἢ ὅλως ἀντωπῆσαι δύνανται; ὅπουγε καὶ ὁ Χριστὸς σημαίνεται,
πουν ή πώς να τ’ αντιμετωπίσουν; Εδώ ολοφάνερα προφητεύεται ο Χριστός,
καὶ ὁ χριόμενος οὐκ ἄνθρωπος ἁπλῶς ἀλλ᾿ ῞Αγιος ἁγίων εἶναι
και ο χριόμενος δεν ομολογείται απλός άνθρωπος αλλά Άγιος των αγίων·
καταγγέλλεται, καὶ ἕως τῆς παρουσίας αὐτοῦ ᾿Ιερουσαλὴμ συνίσταται,
η Ιερουσαλήμ υπάρχει έως την παρουσία του, και στο εξής σταματούν να
καὶ λοιπὸν παύεται προφήτης καὶ ὅρασις ἐν τῷ ᾿Ισραήλ.
υπάρχουν προφήτες και (μελλοντικά) οράματα στον Ισραήλ.
᾿Εχρίσθη πάλαι Δαβίδ, καὶ Σολομών, καὶ ᾿Εζεκίας, ἀλλὰ καὶ πάλιν
Χρίστηκε παλαιότερα ο Δαβίδ, ο Σολομών, ο Εζεκίας, αλλά και πάλι η
᾿Ιερουσαλὴμ καὶ ὁ τόπος συνειστήκει, καὶ προφῆται προεφήτευον, Γάδ,
Ιερουσαλήμ και ο τόπος της εξακολουθούσαν να υπάρχουν· οι προφήτες
καὶ ᾿Ασάφ, καὶ Νάθαν, καὶ μετ᾿ αὐτοὺς ῾Ησαΐας, καὶ ᾿Ωσῆε, καὶ ᾿Αμώς,
συνέχιζαν να προφητεύουν, όπως ο Γάδ, ο Ασάφ, ο Νάθαν, μετέπειτα ο Ησαΐας,
καὶ ἄλλοι. ῎Επειτα καὶ αὐτοὶ οἱ χρισθέντες ἄνθρωποι ἅγιοι ἐκλήθησαν,
ο Ωσηέ, ο Αμώς και άλλοι. Έπειτα κι αυτοί που χρίστηκαν ονομάστηκαν άγιοι
καὶ οὐχ ἅγιοι ἁγίων.
άνθρωποι, όχι όμως άγιοι των αγίων.
᾿Αλλ᾿ ἐὰν τὴν αἰχμαλωσίαν προβάλλωνται, καὶ δι᾿ αὐτὴν μὴ εἶναι
Αλλά, εάν προβάλλουν ως επιχείρημα την αιχμαλωσία και ισχυρίζονται ότι
λέγωσι τὴν ᾿Ιερουσαλήμ, τί καὶ περὶ τῶν προφητῶν ἂν εἴποιεν; καὶ
εξαιτίας της δεν θα υπάρχει η Ιερουσαλήμ, τί μπορούν να πουν και για τους
γὰρ πάλαι καταβαίνοντος τοῦ λαοῦ εἰς Βαβυλῶνα, ἦσαν ἐκεῖ Δανιὴλ
προφήτες (ότι δεν θα υπάρχουν); Διότι και παλαιότερα, όταν ο λαός εξοριζόταν
καὶ ῾Ιερεμίας· προεφήτευον δὲ ᾿Ιεζεκιὴλ καὶ ᾿Αγγαῖος καὶ Ζαχαρίας.
στη Βαβυλώνα, παρ’ όλ’ αυτά ήταν μαζί εκεί ο Δανιήλ και ο Ιερεμίας· και
προφήτευαν επίσης ο Ιεζεκιήλ, ο Αγγαίος και ο Ζαχαρίας.
40. Οὐκοῦν μυθολογοῦσιν ᾿Ιουδαῖοι, καὶ παρόντα τὸν νῦν καιρὸν
Οι Ιουδαίοι, λοιπόν, λένε παραμύθια και ενώ (οι προφητείες) εκπληρώθηκαν
ὑπερτίθενται. Πότε γὰρ ἐπαύσατο προφήτης ἢ ὅρασις ἀπὸ τοῦ
στον παρόντα χρόνο, αυτοί τίς τοποθετούν στο μέλλον. Διότι, πότε έπαψαν οι
᾿Ισραήλ, εἰ μὴ νῦν ὅτε ὁ ῞Αγιος τῶν ἁγίων Χριστὸς παρεγένετο;
προφητείες και τα οράματα στον Ισραήλ παρά μόνον όταν ήλθε ο Χριστός, ο
σημεῖον γὰρ καὶ μέγα γνώρισμα τῆς τοῦ Θεοῦ Λόγου παρουσίας, τὸ
Άγιος των αγίων; Μεγάλη απόδειξη και γνώρισμα της παρουσίας του Λόγου
μηκέτι μήτε τὴν ᾿Ιερουσαλὴμ ἑστάναι, μήτε προφήτην ἐγερθῆναι, μήτε
του Θεού είναι ότι η Ιερουσαλήμ δεν θα υπάρχει πλέον ούτε προφήτης θ’
ὅρασιν ἀποκαλύπτεσθαι τούτοις, καὶ μάλα εἰκότως.
αναδειχθεί ούτε οράματα θ’ αποκαλύπτονται, και αυτά είναι πολύ φυσιολογικά.
᾿Ελθόντος γὰρ τοῦ σημαινομένου, τίς ἔτι χρεία τῶν σημαινόντων ἦν;
Διότι, αφού ήλθε αυτός, για τον οποίο λέγονταν οι προφητείες, τί χρειάζονται
Καὶ παρούσης τῆς ᾿Αληθείας, τίς ἔτι χρεία τῆς σκιᾶς ἦν; Διὰ τοῦτο γὰρ
πλέον αυτές; Όταν είναι παρούσα η Αλήθεια, τί χρειάζεται η σκιά της. Γι’ αυτό
καὶ προεφήτευον ἕως ἂν ἔλθῃ ἡ Αὐτοδικαιοσύνη καὶ ὁ λυτρούμενος τὰς
και δίκαια προφήτευαν έως ότου έλθει η ίδια η Δικαιοσύνη και ο Λυτρωτής
πάντων ἁμαρτίας. Διὰ τοῦτο καὶ ᾿Ιερουσαλὴμ ἐπὶ τοσοῦτον
των αμαρτιών όλων. Και η Ιερουσαλήμ υπήρχε για τόσο καιρό, για να
συνειστήκει, ἵν᾿ ἐκεῖ προμελετῶσι τῆς ἀληθείας τοὺς τύπους.
προσχεδιάζονται εκεί οι προτυπώσεις της αλήθειας.
Παρόντος τοίνυν τοῦ ῾Αγίου τῶν ἁγίων, εἰκότως ἐσφραγίσθη καὶ
Όταν λοιπόν ήρθε ο Άγιος των αγίων, εύλογα σταμάτησαν και τα οράματα και
ὅρασις καὶ προφητεία, καὶ ἡ τῆς ᾿Ιερουσαλὴμ βασιλεία πέπαυται. ᾿Επὶ
οι προφητείες· και καταργήθηκε η βασιλεία της Ιερουσαλήμ. Μέχρι τότε
τοσοῦτον γὰρ ἐχρίοντο παρ᾿ αὐτοῖς βασιλεῖς, ἕως ἂν ἐχρίσθη ὁ ῞Αγιος
χρίονταν σ’ αυτούς βασιλείς, έως ότου χρίστηκε ο Άγιος των αγίων.
τῶν ἁγίων· καὶ Μωϋσῆς δὲ ἕως αὐτοῦ τὴν ᾿Ιουδαίων ἵστασθαι
Και ο Μωϋσής προφητεύει ότι θα υφίσταται η βασιλεία των Ιουδαίων μέχρι
βασιλείαν προφητεύει λέγων· "Οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ ᾿Ιούδα, καὶ
αυτόν (το Χριστό), λέγοντας: «Δεν θα λείψει άρχοντας από τη φυλή του Ιούδα
ἡγούμενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ τὰ ἀποκείμενα αὐτῷ,
και Ηγήτορας από τη γενιά του, έως ότου έλθει ο αναμενόμενος· αυτός θα
καὶ αὐτὸς προσδοκία ἐθνῶν."
είναι η προσδοκία των εθνών».
῞Οθεν καὶ αὐτὸς ὁ Σωτὴρ ἐβόα λέγων· "῾Ο νόμος καὶ οἱ προφῆται ἕως
Γι’ αυτό και ο ίδιος ο Σωτήρας έλεγε ξεκάθαρα: «Ο νόμος και οι προφήτες
᾿Ιωάννου προεφήτευσαν." Εἰ μὲν οὖν ἐστὶ παρὰ ᾿Ιουδαίοις νῦν
είχαν ισχύ έως τον Ιωάννη (Πρόδρομο)». Εάν, λοιπόν, υπάρχει τώρα στους
βασιλεὺς ἢ προφήτης ἢ ὅρασις, καλῶς ἀρνοῦνται τὸν ἐλθόντα
Ιουδαίους βασιλιάς, προφήτης ή όραμα, καλά κάνουν και αρνούνται το Χριστό
Χριστόν. Εἰ δὲ μήτε βασιλεὺς μήτε ὅρασις, ἀλλ᾿ ἐσφράγισται λοιπὸν καὶ
που ήλθε. Εάν όμως δεν έχουν ούτε βασιλιά ούτε οράματα, αλλά έχει
πᾶσα προφητεία, καὶ ἡ πόλις καὶ ὁ ναὸς ἑάλω, τί τοσοῦτον ἀσεβοῦσι
σταματήσει κάθε προφητεία και έχει κυριευθεί η πόλη και ο ναός (του
καὶ παραβαίνουσιν, ὡς τὰ μὲν γενόμενα ὁρᾶν, τὸν δὲ ταῦτα
Σολομώντα), γιατί τόσο ασεβούν και γίνονται παραβάτες; Ενώ βλέπουν
πεποιηκότα Χριστὸν ἀρνεῖσθαι;
καθαρά τα γεγονότα, τον Χριστό όμως που τα κάνει τον αρνούνται.
τί δὲ καὶ τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν θεωροῦντες καταλιμπάνοντας τὰ
Και ενώ βλέπουν τους ειδωλολάτρες να εγκαταλείπουν τα είδωλα και να
εἴδωλα, καὶ ἐπὶ τὸν Θεὸν ᾿Ισραὴλ διὰ τοῦ Χριστοῦ ἔχοντας τὴν ἐλπίδα,
ελπίζουν μέσω του Χριστού στο Θεό του Ισραήλ, γιατί αρνούνται τον
ἀρνοῦνται τὸν ἐκ τῆς ῥίζης ᾿Ιεσσαὶ κατὰ σάρκα γενόμενον Χριστὸν καὶ
Χριστό που σαρκώθηκε από τη γενιά του Ιεσσαί και είναι στο εξής ο βασιλιάς
βασιλεύοντα λοιπόν; εἰ μὲν γὰρ ἄλλον ἐθρήσκευον τὰ ἔθνη θεόν, ἀλλὰ
τους; Διότι, εάν οι ειδωλολάτρες λάτρευαν άλλο θεό και δεν πίστευαν το Θεό
μὴ τὸν Θεὸν ᾿Αβραὰμ καὶ ᾿Ισαὰκ καὶ ᾿Ιακὼβ καὶ Μωϋσέως ὡμολόγουν,
του Αβραάμ, του Ισαάκ, του Ιακώβ και του Μωϋσή, καλά θα έκαναν πάλι και
καλῶς ἂν πάλιν προεφασίζοντο μὴ ἐληλυθέναι τὸν Θεόν.
θα προφασίζονταν ότι δεν σαρκώθηκε ο αληθινός Θεός.
Εἰ δὲ τὸν Μωϋσῇ δεδωκότα τὸν νόμον καὶ τῷ ᾿Αβραὰμ
Εάν όμως οι ειδωλολάτρες προσκυνούν το Θεό που έδωσε το νόμο στον
ἐπαγγειλάμενον Θεόν, καὶ οὗ τὸν λόγον ἠτίμασαν ᾿Ιουδαῖοι, τοῦτον
Μωϋσή και τις υποσχέσεις στον Αβραάμ, και του οποίου το λόγο οι Ιουδαίοι
τὰ ἔθνη σέβουσι, διὰ τί μὴ γινώσκουσι, μᾶλλον δὲ διὰ τί ἑκόντες
τον περιφρόνησαν, γιατί δεν γνωρίζουν ή, καλύτερα, γιατί με τη θέλησή τους
παρορῶσιν, ὅτι ὁ προφητευόμενος ὑπὸ τῶν γραφῶν Κύριος ἐπέλαμψε
παραβλέπουν ότι ο Κύριος, τον οποίο προφήτευσαν οι Γραφές, έλαμψε στον
τῇ οἰκουμένῃ καὶ ἐπεφάνη σωματικῶς αὐτῇ, καθὼς εἶπεν ἡ γραφή·
κόσμο και φανερώθηκε με σώμα σ’ αυτόν, όπως το είπε η Αγία Γραφή:
"Κύριος ὁ Θεὸς ἐπέφανεν ἡμῖν", καὶ πάλιν· "᾿Εξαπέστειλε τὸν Λόγον
«Ο Θεός Κύριος φανερώθηκε σε μας»· και αλλού λέει: «Έστειλε στη γη το
αὐτοῦ καὶ ἰάσατο αὐτούς", καὶ πάλιν· "Οὐ πρέσβυς, οὐκ ἄγγελος, ἀλλ᾿
Λόγο του και τους θεράπευσε»· και αλλού πάλι λέει: «Όχι πρεσβευτής ούτε
αὐτὸς ὁ Κύριος ἔσωσεν αὐτούς."
αγγελιαφόρος αλλά ο ίδιος ο Κύριος τους έσωσε»;
῞Ομοιον δὲ πάσχουσιν, ὡς εἴ τις παραπεπληγὼς τὴν διάνοιαν, τὴν μὲν
Παθαίνουν κάτι παρόμοιο με έναν που είναι διανοητικά ανάπηρος: ενώ βλέπει
γῆν φωτιζομένην ὑπὸ τοῦ ἡλίου βλέποι, τὸν δὲ ταύτην φωτίζοντα
τη γη να φωτίζεται από τον ήλιο, αρνείται όμως τον ήλιο που τη φωτίζει.
ἥλιον ἀρνεῖται. Τί γὰρ καὶ πλεῖον ἐλθὼν ὁ προσδοκώμενος παρ᾿ αὐτοῖς
Διότι, τί περισσότερο μπορεί να κάνει αυτός τον οποίο εκείνοι προσδοκούν να
ἔχει ποιῆσαι; Καλέσαι τὰ ἔθνη; ᾿Αλλ᾿ ἔφθασαν κληθῆναι. ᾿Αλλὰ παῦσαι
έλθει; Να προσκαλέσει τα έθνη; Αλλά πρόφθασαν να κληθούν. Να σταματήσει
προφήτην, καὶ βασιλέα, καὶ ὅρασιν; Γέγονεν ἤδη καὶ τοῦτο. Τὴν
τις προφητείες, τη βασιλεία, τα οράματα; Κι αυτό ήδη έχει γίνει. Μήπως να
εἰδώλων ἀθεότητα διελέγξαι; Διηλέγχθη ἤδη καὶ κατεγνώσθη. ᾿Αλλὰ
ελέγξει την αθεΐα των ειδώλων; Ελέγχθηκε ήδη και έχει καταδικαστεί. Αλλά
τὸν θάνατον καταργῆσαι; Κατήργηται ἤδη.
μήπως να καταργήσει το θάνατο; Ήδη έχει καταργηθεί.
Τί τοίνυν οὐ γέγονεν, ὃ δεῖ τὸν Χριστὸν ποιῆσαι; ἢ τί περιλείπεται, ὃ
Τί, λοιπόν, δεν έχει γίνει και πρέπει να το κάνει ο Χριστός; Τί λείπει, για να
μὴ πεπλήρωται, ἵνα νῦν χαίρωσιν ᾿Ιουδαῖοι καὶ ἀπιστῶσιν; Εἰ γὰρ δή,
συμπληρωθεί; ώστε, να μη χαιρεκακούν οι Ιουδαίοι και απιστούν; Διότι εάν,
ὥσπερ οὖν καὶ ὁρῶμεν, οὔτε βασιλεύς, οὔτε προφήτης, οὔτε
πράγμα που και το βλέπουμε, δεν υπάρχει σ’ αυτούς ούτε βασιλιάς ούτε
᾿Ιερουσαλήμ, οὔτε θυσία, οὔτε ὅρασίς ἐστι παρ᾿ αὐτοῖς· ἀλλὰ καὶ πᾶσα
προφήτης ούτε Ιερουσαλήμ ούτε θυσίες ούτε οράματα· αλλά, έχει γεμίσει όλη
πεπλήρωται ἡ γῆ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ, καὶ οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν
η γη τη γνώση του Θεού· και οι ειδωλολάτρες αφήνουν την αθεΐα των
καταλιμπάνοντες τὴν ἀθεότητα, λοιπὸν πρὸς τὸν Θεὸν ᾿Αβραὰμ
ειδώλων και καταφεύγουν προς το Θεό του Αβραάμ, με την πίστη στο Λόγο,
καταφεύγουσι διὰ τοῦ Λόγου, τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ·
δηλαδή τον Κύριό μας Ιησού Χριστό. Μετά απ’ όλ’ αυτά, είναι ολοφάνερο,
δῆλον ἂν εἴη καὶ τοῖς λίαν ἀναισχυντοῦσιν ἐληλυθέναι τὸν Χριστόν,
ακόμη και στους πιο ξεδιάντροπους, ότι έχει έλθει στη γη ο Χριστός·
καὶ αὐτὸν πάντας ἁπλῶς τῷ ἑαυτοῦ φωτὶ καταλάμψαντα, καὶ
έχει φωτίσει με το φως του όλους γενικά και δίδαξε την αληθινή θεία
διδάξαντα περὶ τοῦ ἑαυτοῦ Πατρὸς τὴν ἀληθῆ καὶ θείαν διδασκαλίαν.
διδασκαλία για τον Πατέρα του.
᾿Ιουδαίους μὲν οὖν ἄν τις ἐκ τούτων καὶ τῶν πλειόνων παρὰ τῶν
Μ’ αυτά, λοιπόν, και με άλλα περισσότερα επιχειρήματα, που περιέχει η Αγία
θείων γραφῶν εἰκότως ἐλέγξειεν.
Γραφή, εύλογα μπορεί κάποιος να ελέγξει τους Ιουδαίους.
41. ῞Ελληνας δὲ καὶ πάνυ τις θαυμάσειε γελῶντας μὲν τὰ ἀχλεύαστα,
Είναι ν’ απορεί κανείς με τους ειδωλολάτρες διότι από τη μια κοροϊδεύουν
πεπηρωμένους δὲ ἐπὶ τῇ ἑαυτῶν αἰσχύνῃ, ἣν ἐν λίθοις καὶ ξύλοις
αυτά που δεν πρέπει, κι από την άλλη τυφλώνονται από τα πάθη τους και
ἀναθέντες οὐχ ὁρῶσι.
λατρεύουν πέτρες και ξύλα.
Πλὴν οὐκ ἀποροῦντος ἐν ἀποδείξεσι τοῦ παρ᾿ ἡμῖν λόγου, φέρε καὶ
Όμως, επειδή δεν είναι φτωχός ο λόγος μας σε αποδείξεις, ας επιχειρήσουμε
τούτους ἐκ τῶν εὐλόγων δυσωπήσωμεν, μάλιστα ἀφ᾿ ὧν καὶ αὐτοὶ
να πείσουμε κι αυτούς από τα ευνόητα, και μάλιστα απ’ αυτά τα οποία
ἡμεῖς ὁρῶμεν. Τί γὰρ ἄτοπον, ἢ τί χλεύης παρ᾿ ἡμῖν ἄξιον; ῍Η πάντως
βλέπουμε οι ίδιοι. Διότι, τί το άτοπο άξιο χλευασμού υπάρχει σε μας, εκτός του
ὅτι τὸν Λόγον ἐν σώματι πεφανερῶσθαι λέγομεν; ᾿Αλλὰ τοῦτο καὶ
ότι λέμε ότι ο Λόγος φανερώθηκε με σώμα; Αλλά θα συμφωνήσουν και οι
αὐτοὶ συνομολογήσουσι μὴ ἀτόπως γεγενῆσθαι, ἐάνπερ τῆς ἀληθείας
ίδιοι ότι το γεγονός αυτό (της σαρκώσεως) δεν είναι παράλογο, εφόσον βέβαια
γένωνται φίλοι. Εἰ μὲν οὖν ὅλως ἀρνοῦνται Λόγον εἶναι Θεοῦ,
αγαπούν την αλήθεια. Διότι, εάν αρνούνται τελείως ότι υπάρχει ο Λόγος του
περιττῶς ποιοῦσι, περὶ οὗ μὴ ἴσασι χλευάζοντες.
Θεού, είναι περιττό να χλευάζουν αυτό που δεν παραδέχονται.
Εἰ δὲ ὁμολογοῦσιν εἶναι Λόγον Θεοῦ, καὶ τοῦτον ῾Ηγεμόνα τοῦ
Εάν όμως παραδέχονται ότι υπάρχει ο Λόγος του Θεού και εξουσιάζει τα
παντός, καὶ ἐν αὐτῷ τὸν Πατέρα δεδημιουργηκέναι τὴν κτίσιν, καὶ τῇ
πάντα· ότι με Αυτόν ο Πατέρας δημιούργησε τον κόσμο· ότι με τη δική του
τούτου προνοίᾳ τὰ ὅλα φωτίζεσθαι καὶ ζωογονεῖσθαι καὶ εἶναι, καὶ ἐπὶ
πρόνοια έχουν το φωτισμό, τη ζωή και την ύπαρξη όλα τα κτίσματα· και ότι
πάντων αὐτὸν βασιλεύειν, ὡς ἐκ τῶν ἔργων τῆς προνοίας
Αυτός όλα τα κυβερνά, ώστε να γίνεται γνωστός ο ίδιος από τά έργα της
γινώσκεσθαι αὐτὸν καὶ δι᾿ αὐτοῦ τὸν Πατέρα· σκόπει, παρακαλῶ,
πρόνοιάς του, και μέσω αυτού ο Πατέρας· εξέτασε μετά απ’ όλα αυτά, σε
εἰ μὴ τὴν χλεύην καθ᾿ ἑαυτῶν κινοῦντες ἀγνοοῦσι.
παρακαλώ, μήπως δεν γνωρίζουν ότι επισύρουν τον χλευασμό σε βάρος τους.
Τὸν κόσμον σῶμα μέγα φασὶν εἶναι οἱ τῶν ῾Ελλήνων φιλόσοφοι, καὶ
Οι φιλόσοφοι των Ελλήνων λένε ότι ο κόσμος είναι ένα μεγάλο σώμα· κι αυτό
ἀληθεύουσι λέγοντες. ῾Ορῶμεν γὰρ αὐτὸν καὶ τὰ τούτου μέρη ταῖς
είναι αλήθεια. Διότι βλέπουμε ότι ο κόσμος και τα μέρη του γίνονται αντιληπτά
αἰσθήσεσιν ὑποπίπτοντα. Εἰ τοίνυν ἐν τῷ κόσμῳ σώματι ὄντι ὁ τοῦ
από τις αισθήσεις μας. Εάν λοιπόν ο Λόγος του Θεού βρίσκεται στον κόσμο,
Θεοῦ Λόγος ἐστί, καὶ ἐν ὅλοις καὶ τοῖς κατὰ μέρος αὐτοῦ πᾶσιν
που είναι ένα σώμα, και βρίσκεται και σ’ όλα τα σώματα και στα τμήματά τους,
ἐπιβέβηκε, τί θαυμαστὸν ἢ τί ἄτοπον εἰ καὶ ἐν ἀνθρώπῳ φαμὲν αὐτὸν
γιατί να είναι παράδοξο και αδύνατο αυτό που λέμε εμείς ότι ο Λόγος μπήκε
ἐπιβεβηκέναι;
και μέσα σε άνθρωπο;
Εἰ γὰρ ἄτοπον ὅλως ἐν σώματι αὐτὸν γενέσθαι, ἄτοπον ἂν εἴη καὶ ἐν
Εάν, λοιπόν, είναι γενικά άτοπο να μπει ο Λόγος σε σώμα, θα ήταν άτοπο να
τῷ παντὶ τοῦτον ἐπιβεβηκέναι, καὶ τὰ πάντα τῇ προνοίᾳ ἑαυτοῦ
βρίσκεται και μέσα στο σύμπαν, να φωτίζει και να κινεί τα πάντα με την
φωτίζειν καὶ κινεῖν· σῶμα γάρ ἐστι καὶ τὸ ὅλον.
πρόνοιά του. Διότι και το σύμπαν αποτελεί ένα σώμα.
Εἰ δὲ τῷ κόσμῳ τοῦτον ἐπιβαίνειν καὶ ἐν ὅλῳ αὐτὸν γνωρίζεσθαι
Εάν όμως πρέπει ο Λόγος να βρίσκεται μέσα στον κόσμο και ν’ αναγνωρίζεται
πρέπει, πρέποι ἂν καὶ ἐν ἀνθρωπίνῳ σώματι αὐτὸν ἐπιφαίνεσθαι, καὶ
στο σύμπαν, θα έπρεπε αυτός να εμφανιστεί και στο ανθρώπινο σώμα, για να
ὑπ᾿ αὐτοῦ τοῦτο φωτίζεσθαι καὶ ἐνεργεῖν. Μέρος γὰρ τοῦ παντὸς καὶ
το φωτίζει και να του δίνει ενέργεια. Διότι και το ανθρώπινο γένος αποτελεί
τὸ ἀνθρώπων ἐστὶ γένος. Καὶ εἰ τὸ μέρος ἀπρεπές ἐστιν ὄργανον
μέρος του σύμπαντος. Και αν δεν αρμόζει το μέρος να γίνει όργανο του Λόγου,
αὐτοῦ γίνεσθαι πρὸς τὴν τῆς θεότητος γνῶσιν, ἀτοπώτατον ἂν εἴη
για να γίνει γνωστή η θεότητά του, θα ήταν ακόμη πιο άτοπο και ανάρμοστο
καὶ δι᾿ ὅλου τοῦ κόσμου γνωρίζεσθαι τὸν τοιοῦτον.
να γνωρίζουμε το Θεό απ’ όλο τον κόσμο.
42. ῞Ωσπερ γὰρ ὅλου τοῦ σώματος ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου ἐνεργουμένου
Συμβαίνει όπως με το ανθρώπινο σώμα, που φωτίζεται και τίθεται σε ενέργεια
καὶ φωτιζομένου, εἴ τις λέγοι ἄτοπον εἶναι καὶ ἐν τῷ δακτύλῳ τοῦ
από τον άνθρωπο. Θα θεωρηθεί, λοιπόν ανόητος κάποιος που λέει ότι είναι
ποδὸς τὴν δύναμιν εἶναι τοῦ ἀνθρώπου, ἀνόητος ἂν νομισθείη, ὅτι
αδύνατο η δύναμη του ανθρώπου να βρίσκεται και στο δάχτυλο του ποδιού του·
διδοὺς ἐν τῷ ὅλῳ αὐτὸν διϊκνεῖσθαι καὶ ἐνεργεῖν, κωλύει καὶ ἐν τῷ μέρει
διότι, ενώ παραδέχτηκε ότι αυτός εισέρχεται κει ενεργεί στο σύνολο, τον
αὐτὸν εἶναι· οὕτως ὁ διδοὺς καὶ πιστεύων τὸν τοῦ Θεοῦ Θεὸν Λόγον
εμποδίζει όμως να είναι και στο μέρος. Έτσι κι αυτός που παραδέχεται και
ἐν τῷ παντὶ εἶναι, καὶ τὸ πᾶν ὑπ᾿ αὐτοῦ φωτίζεσθαι καὶ κινεῖσθαι, οὐκ
πιστεύει ότι ο Θεός Λόγος του Πατέρα βρίσκεται στο σύμπαν και το φωτίζει
ἄτοπον ἂν ἡγήσηται καὶ σῶμα ἓν ἀνθρώπινον ὑπ᾿ αὐτοῦ κινεῖσθαι καὶ
και το κινεί, δεν θα θεωρήσει αδύνατο να φωτίζει και να κινεί και ένα
φωτίζεσθαι.
ανθρώπινο σώμα.
Εἰ δὲ ὅτι γενητόν ἐστι, καὶ ἐξ οὐκ ὄντων γέγονε τὸ ἀνθρώπινον γένος,
Εάν όμως, επειδή το ανθρώπινο γένος είναι γεννητό και δημιουργήθηκε από το
διὰ τοῦτο οὐκ εὐπρεπῆ νομίζουσιν ἡμᾶς λέγειν τὴν ἐν ἀνθρώπῳ τοῦ
μηδέν, γι’ αυτό το λόγο θεωρούν ότι είναι αναξιοπρεπές να λέμε για την
Σωτῆρος ἐπιφάνειαν, ὥρα καὶ τῆς κτίσεως αὐτοὺς αὐτὸν ἐκβάλλειν·
ενανθρώπηση του Σωτήρα, τότε είναι η ώρα να διώξουν το Λόγο και έξω από
καὶ γὰρ καὶ αὕτη ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι διὰ τοῦ Λόγου γέγονεν.
τη δημιουργία· διότι και η κτίση ήρθε στην ύπαρξη από το μηδέν, με δημιουργό
το Λόγο.
Εἰ δὲ καὶ γενητῆς οὔσης τῆς κτίσεως, οὐκ ἄτοπον ἐν αὐτῇ τὸν Λόγον
Εάν όμως, ενώ είναι δημιουργημένη η κτίση, δεν είναι απαγορευμένο να
εἶναι, οὐκ ἄρα οὐδὲ ἐν ἀνθρώπῳ αὐτὸν εἶναι ἄτοπον. ῾Οποῖα γὰρ ἂν
βρίσκεται σ’ αυτήν ο Λόγος, είναι επόμενο να επιτρέπεται να είναι και μέσα
περὶ τοῦ ὅλου νοήσειαν, τοιαῦτα ἀνάγκη καὶ περὶ τοῦ μέρους αὐτοὺς
στον άνθρωπο. Διότι, όσα στοχάζονται για το όλο, τα ίδια πρέπει να σκέφτονται
ἐνθυμεῖσθαι. Μέρος γάρ, ὡς προεῖπον, τοῦ ὅλου καὶ ὁ ἄνθρωπός ἐστιν.
και το μέρος. Και όπως προείπα, μέρος του όλου είναι και ο άνθρωπος.
Οὐκοῦν ὅλως οὐκ ἀπρεπὲς τὸ ἐν ἀνθρώπῳ εἶναι τὸν Λόγον, καὶ
Λοιπόν, δεν είναι καθόλου αναξιοπρεπές να βρίσκεται ο Λόγος μέσα στον
πάντα ὑπ᾿ αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ φωτίζεσθαι καὶ κινεῖσθαι καὶ ζῆν,
άνθρωπο· να φωτίζει, να κινεί και να ζωοποιεί ως αίτιός τους τα πάντα,
καθὼς καὶ οἱ παρ᾿ αὐτοῖς συγγραφεῖς φασιν, ὅτι "ἐν αὐτῷ ζῶμεν,
όπως το λένε και οι δικοί τους (ειδωλολάτρες) συγγραφείς, ότι «μέσα σ’ αυτόν
καὶ κινούμεθα, καὶ ἐσμέν".
ζούμε και κινούμαστε και υπάρχουμε».
Τί λοιπὸν χλεύης ἄξιον λέγομεν, εἰ ἐν ᾧ ἔστιν ὁ Λόγος, τούτῳ πρὸς
Ποιό είναι, λοιπόν, το άξιο κοροϊδίας που λέμε, εάν ο Λόγος, όπου βρίσκεται,
φανέρωσιν ὡς ὀργάνῳ κέχρηται ὁ Λόγος; Εἰ μὲν γὰρ οὐκ ἦν ἐν αὐτῷ,
αυτό να το χρησιμοποιεί και ως όργανο φανέρωσής του; Διότι, αν δεν ήταν
οὐδὲ χρήσασθαι ἂν ἠδυνήθη τούτῳ. Εἰ δὲ προαποδεδώκαμεν ἐν τῷ
μέσα σ’ αυτό, ούτε να το χρησιμοποιήσει θα μπορούσε. Εφόσον όμως
παντὶ καὶ ἐν τοῖς κατὰ μέρος εἶναι τοῦτον, τί ἄπιστον εἰ ἐν οἷς ἐστίν, ἐν
προηγουμένως παραδεχθήκαμε ότι Αυτός υπάρχει στο σύμπαν και τα μέρη του,
τούτοις ἑαυτὸν καὶ ἐπιφαίνει;
ποιό είναι το αναξιόπιστο, εάν παρουσιάζεται με αυτά στα οποία υπάρχει;
῞Ωσπερ γὰρ ταῖς ἑαυτοῦ δυνάμεσιν ὅλος ἐν ἑκάστῳ καὶ πᾶσιν
Διότι αυτός, με όλη τη δύναμη που έχει, βρίσκεται όλος και στο καθένα και σε
ἐπιβαίνων, καὶ πάντα διακοσμῶν ἀφθόνως, εἰ ἤθελε, διὰ ἡλίου ἢ
όλα· όλα τα διακοσμεί πλουσιοπάροχα· εάν ήθελε να μιλήσει και να
σελήνης ἢ οὐρανοῦ ἢ γῆς ἢ ὑδάτων ἢ πυρὸς οὐκ ἄν τις ἀτόπως αὐτὸν,
γνωρίσει τον εαυτό του και τον Πατέρα του είτε με τον ήλιο ή τη σελήνη ή
φωνῇ χρήσασθαι καὶ γνωρίσαι ἑαυτὸν καὶ τὸν αὐτοῦ Πατέρα, ἔφησε
τον ουρανό ή τη γη ή τα νερά ή τη φωτιά, κανείς δεν θα του έλεγε ότι κακώς το
πεποιηκέναι· ἅπαξ πάντα αὐτοῦ συνέχοντος καὶ μετὰ πάντων καὶ ἐν
έκαμε. Διότι αυτός όλα τα συγκρατεί και βρίσκεται και με όλα και με το μέρος
αὐτῷ τῷ μέρει τυγχάνοντος καὶ ἀοράτως ἑαυτὸν δεικνύντος· οὕτως
του καθένα, και αόρατα φανερώνει τον εαυτό του. Έτσι Αυτός που διακοσμεί
οὐκ ἄτοπον ἂν εἴη διακοσμοῦντα αὐτὸν τὰ πάντα καὶ τὰ ὅλα
και ζωοποιεί τα πάντα και θέλησε μέσω των ανθρώπων να γίνει γνωστός,
ζωοποιοῦντα, καὶ θελήσαντα δι᾿ ἀνθρώπων γνωρίσαι, εἰ ὀργάνῳ
δεν θα ήταν άτοπο, αν χρησιμοποιούσε σαν όργανο ανθρώπινο σώμα,
κέχρηται ἀνθρώπου σώματι πρὸς φανέρωσιν ἀληθείας καὶ
ώστε να φανερώσει την αλήθεια και να καταστήσει γνωστό τον Πατέρα του.
γνῶσιν τοῦ Πατρός. Μέρος γὰρ τοῦ ὅλου καὶ ἡ ἀνθρωπότης τυγχάνει.
Διότι η ανθρωπότητα είναι μέρος του όλου.
Καὶ ὥσπερ ὁ νοῦς, δι᾿ ὅλου τοῦ ἀνθρώπου ὤν, ἀπὸ μέρους τοῦ
Και όπως ο νους, ενώ υπάρχει σ’ όλο τον άνθρωπο, γίνεται γνωστός μόνο από
σώματος, τῆς γλώττης λέγω, σημαίνεται, καὶ οὐ δήπου τις
ένα μέρος του σώματος, εννοώ τη γλώσσα· και κανείς βέβαια δεν λέει ότι
ἐλαττοῦσθαι τὴν οὐσίαν τοῦ νοῦ διὰ τοῦτο λέγει· οὕτως ὁ Λόγος,
εξαιτίας αυτού μειώνεται η ουσία του νου. Έτσι και ο Λόγος, εφόσον είναι
διὰ πάντων ὤν, εἰ ἀνθρωπίνῳ κέχρηται ὀργάνῳ, οὐκ ἀπρεπὲς ἂν
μέσα σ’ όλα, δεν φαίνεται καθόλου αναξιοπρεπές, αν χρησιμοποίησε
φαίνοιτο τοῦτο. Εἰ γάρ, ὡς προεῖπον, ἀπρεπὲς ὀργάνῳ χρήσασθαι
ανθρώπινο όργανο. Διότι εάν, όπως είπα παραπάνω, είναι απρεπές να
σώματι, ἀπρεπὲς καὶ ἐν τῷ ὅλῳ αὐτὸν εἶναι.
χρησιμοποιήσει ως όργανο το σώμα, είναι το ίδιο απρεπές να υπάρχει και
στο σύμπαν.
43. Διατί οὖν, ἐὰν λέγωσιν, οὐχὶ δι᾿ ἄλλων μερῶν καλλιόνων τῆς
Εάν πάλι λένε, γιατί δεν φανερώθηκε (ο Λόγος) μέσω άλλων δημιουργημάτων
κτίσεως ἐφάνη, καὶ καλλίονι ὀργάνῳ οἷον ἡλίῳ ἢ σελήνῃ ἢ ἄστροις ἢ
της κτίσεως που είναι πιο ωραία, και μέσω ωραιότερου οργάνου όπως είναι ο
πυρὶ ἢ αἰθέρι οὐ κέχρηται, ἀλλὰ ἀνθρώπῳ μόνῳ, γινωσκέτωσαν ὅτι
ήλιος, η σελήνη, τα άστρα, η φωτιά, ο αιθέρας και όχι μόνο μέσω του
οὐκ ἐπιδείξασθαι ἦλθεν ὁ Κύριος, ἀλλὰ θεραπεῦσαι καὶ διδάξαι τοὺς
ανθρώπου,ας μάθουν ότι ο Κύριος δεν ήλθε για επίδειξη, αλλά για να
πάσχοντας.
θεραπεύσει και διδάξει τους ασθενείς.
᾿Επιδεικνυμένου μὲν γὰρ ἦν μόνον ἐπιφανῆναι καὶ καταπλῆξαι τοὺς
Διότι αυτός που επιδεικνύεται φαντάζει απλά και εντυπωσιάζει τους θεατές·
ὁρῶντας· θεραπεύοντος δὲ καὶ διδάσκοντός ἐστι, μὴ ἁπλῶς ἐπιδημῆσαι,
ενώ, χαρακτηριστικό του ιατρού και δασκάλου είναι, όχι απλά να παρουσιαστεί,
ἀλλ᾿ ἐπ᾿ ὠφελείᾳ τῶν δεομένων γενέσθαι, καὶ ὡς οἱ χρῄζοντες φέρουσιν
αλλά και να ωφελήσει αυτούς που τον χρειάζονται· να εμφανιστεί σύμφωνα με
ἐπιφανῆναι, ἵνα μὴ τῷ ὑπερβάλλοντι τὴν χρείαν τῶν πασχόντων
τις δυνάμεις αυτών που τον έχουν ανάγκη, ώστε να μην τους ταράξει με μέσα
αὐτοὺς τοὺς δεομένους ταράξῃ, καὶ ἀνωφελὴς τούτοις ἡ ἐπιφάνεια τοῦ
υπερβολικά που ξεπερνούν τις ανάγκες των ασθενών· και αποβεί έτσι η
θείου γένηται.
ενανθρώπηση του Θεού ανώφελη γι’ αυτούς.
Οὐδὲν τοίνυν τῶν ἐν τῇ κτίσει πεπλανημένον ἦν εἰς τὰς περὶ Θεοῦ
Διότι κανένα κτίσμα δεν είχε πλανεμένη αντίληψη για το Θεό, παρά μόνον
ἐννοίας, εἰ μὴ μόνος ὁ ἄνθρωπος. ᾿Αμέλει, οὐχ ἥλιος, οὐ σελήνη, οὐκ
ο άνθρωπος. Αναμφίβολα, ούτε ο ήλιος ούτε η σελήνη ούτε ο ουρανός ούτε
οὐρανός, οὐ τὰ ἄστρα, οὐχ ὕδωρ, οὐκ αἰθὴρ παρήλλαξαν τὴν τάξιν,
τα άστρα ούτε τα νερά ούτε ο αιθέρας διάστρεψαν την τάξη της δημιουργίας.
ἀλλ᾿ εἰδότες τὸν ἑαυτῶν δημιουργὸν καὶ βασιλέα Λόγον μένουσιν ὡς
Αλλά, αναγνωρίζουν το Δημιουργό τους και Λόγο που τους κυβερνά και μένουν
γεγόνασιν· ἄνθρωποι δὲ μόνοι ἀποστραφέντες τὸ καλόν, λοιπὸν τὰ
όπως δημιουργήθηκαν. Μόνον οι άνθρωποι απομακρύνθηκαν από το καλό και
οὐκ ὄντα ἀντὶ τῆς ἀληθείας ἐπλάσαντο, καὶ τὴν εἰς Θεὸν τιμὴν καὶ τὴν
έβαλαν στη θέση της αλήθειας αυτά που δεν υπάρχουν· απέδωσαν την τιμή και
περὶ αὐτοῦ γνῶσιν δαίμοσι καὶ ἀνθρώποις ἐν λίθοις ἀνατεθείκασιν.
τη γνώση που ανήκει στο Θεό σε δαίμονες και πέτρινα αγάλματα ανθρώπων.
῞Οθεν εἰκότως, ἐπειδὴ παριδεῖν τὸ τηλικοῦτον οὐκ ἄξιον ἦν τῆς τοῦ
Γι’ αυτό, επειδή δεν ήταν αντάξιο της καλωσύνης του Θεού να παραβλέψει
Θεοῦ ἀγαθότητος, ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ ὅλῳ αὐτὸν διέποντα καὶ
αυτό το τόσο μεγάλο γεγονός (της διαστροφής των ανθρώπων) και επειδή δεν
ἡγεμονεύοντα οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν γνῶναι οἱ ἄνθρωποι, μέρος τοῦ
μπόρεσαν οι άνθρωποι να γνωρίσουν Αυτόν που ρυθμίζει και κυβερνά τα
ὅλου λαμβάνει ἑαυτῷ ὄργανον τὸ ἀνθρώπινον σῶμα, καὶ ἐπιβαίνει
σύμπαντα, λαμβάνει ως όργανο ένα μέρος του όλου, το ανθρώπινο σώμα·
τούτῳ, ἵν᾿ ἐπειδὴ ἐν τῷ ὅλῳ αὐτὸν οὐκ ἠδυνήθησαν γνῶναι, κἂν ἐν τῷ
σαρκώνεται στο σώμα, ώστε, αφού δεν μπόρεσαν να τον αναγνωρίσουν στο
μέρει μὴ ἀγνοήσωσιν αὐτόν· καὶ ἐπειδὴ ἀναβλέψαι οὐκ ἠδυνήθησαν εἰς
σύνολο, τουλάχιστον να μην τον αγνοήσουν στο μέρος· και επειδή δεν
τὴν ἀόρατον αὐτοῦ δύναμιν, κἂν ἐκ τῶν ὁμοίων λογίσασθαι καὶ
μπόρεσαν να δουν την αόρατη δύναμή του, να μπορέσουν τουλάχιστον από το
θεωρῆσαι δυνηθῶσιν αὐτόν.
όμοιο να σκεφτούν και δουν αυτόν.
῎Ανθρωποι γὰρ ὄντες, διὰ τοῦ καταλλήλου σώματος καὶ τῶν δι᾿
Διότι, επειδή είναι άνθρωποι, με το κατάλληλο σώμα και με τα θεία έργα του,
αὐτοῦ θείων ἔργων, ταχύτερον καὶ ἐγγύτερον τὸν τούτου Πατέρα
πιο γρήγορα και από κοντά θα μπορέσουν να γνωρίσουν τον Πατέρα του·
γινώσκειν δυνήσονται, συγκρίνοντες ὡς οὐκ ἀνθρώπινα, ἀλλὰ Θεοῦ
θα συγκρίνουν και θα διαπιστώσουν ότι αυτά που κάνει αυτός είναι έργα του
ἔργα ἐστί, τὰ ὑπ᾿ αὐτοῦ γινόμενα.
Θεού και όχι ανθρώπινα.
Καὶ ἐὰν ἄτοπον ἦν κατ᾿ αὐτοὺς διὰ τῶν τοῦ σώματος ἔργων τὸν
Κι αν ήταν άτοπο γι’ αυτούς να γνωρίσουν το Λόγο με τα έργα του σώματός
Λόγον γνωρίζεσθαι, πάλιν ἄτοπον ἂν εἴη ἐκ τῶν ἔργων τοῦ παντὸς
του, πάλι άτοπο θα ήταν να γίνει γνωστός από τα έργα του σύμπαντος.
γινώσκεσθαι τοῦτον. ῞Ωσπερ γὰρ ἐν τῇ κτίσει ὤν, οὐδέν τι τῆς κτίσεως
Διότι, όπως με το να είναι μέσα στην κτίση, δεν παίρνει τίποτε από την κτίση,
μεταλαμβάνει, ἀλλὰ μᾶλλον τὰ πάντα τῆς αὐτοῦ δυνάμεως
αλλά, αντίθετα, όλα δέχονται τη δική του δύναμη,
μεταλαμβάνει, οὕτως καὶ τῷ σώματι ὀργάνῳ χρώμενος, οὐδενὸς τῶν
έτσι, χρησιμοποιώντας και το σώμα σαν όργανο, δεν παίρνει τίποτε από το
τοῦ σώματος μετεῖχεν, ἀλλὰ μᾶλλον αὐτὸς ἡγίαζε καὶ τὸ σῶμα.
σώμα, αλλά μάλλον αυτός αγιάζει και το σώμα.
Εἰ γὰρ δὴ καὶ ὁ παρὰ τοῖς ῞Ελλησι θαυμαζόμενος Πλάτων φησὶν ὅτι
Διότι, εάν ακόμη και ο Πλάτων, που όλοι οι Έλληνες τον θαυμάζουν, λέει ότι
ὁρῶν τὸν κόσμον ὁ γεννήσας αὐτὸν χειμαζόμενον καὶ κινδυνεύοντα εἰς
αυτός που δημιούργησε τον κόσμο βλέποντάς τον να ταλαιπωρείται και να
τὸν τῆς ἀνομοιότητος δύνειν τόπον, καθίσας ἐπὶ τοὺς οἴακας τῆς
κινδυνεύει να χαθεί στην αφάνεια, κάθισε στο πηδάλιο της ψυχής και τη βοηθεί
Ψυχῆς βοηθεῖ, καὶ πάντα τὰ πταίσματα διορθοῦται· τί ἄπιστον
και διορθώνει όλα τα σφάλματά της. Ποιό είναι, λοιπόν, το παράδοξο που λέμε
λέγεται παρ᾿ ἡμῖν, εἰ πλανωμένης τῆς ἀνθρωπότητος ἐκάθισεν ὁ
εμείς, εάν ο Λόγος ήλθε στην πλανεμένη ανθρωπότητα και
Λόγος ἐπὶ ταύτην, καὶ ἄνθρωπος ἐπεφάνη, ἵνα χειμαζομένην αὐτὴν
έγινε άνθρωπος, για να την σώσει από τα δεινοπαθήματα
περισώσῃ διὰ τῆς κυβερνήσεως αὐτοῦ καὶ ἀγαθότητος;
με την εξουσία και την καλωσύνη του;
44. ᾿Αλλ᾿ ἴσως συγκαταθήσονται μὲν τούτοις αἰσχυνόμενοι, θελήσουσι
Αλλ’ ίσως συμφωνήσουν από ντροπή με αυτά· θελήσουν όμως να πουν ότι,
δὲ λέγειν, ὅτι ἔδει τὸν Θεόν, παιδεῦσαι καὶ σῶσαι θέλοντα τοὺς
εάν ο Θεός ήθελε να παιδαγωγήσει και να σώσει τους ανθρώπους,
ἀνθρώπους, νεύματι μόνον ποιῆσαι, καὶ μὴ σώματος ἅψασθαι τὸν
έπρεπε μόνο μ’ ένα νεύμα να το κάνει, όπως το έκανε και παλαιά,
τούτου Λόγον, ὥσπερ οὖν καὶ πάλαι πεποίηκεν, ὅτε ἐκ τοῦ μὴ ὄντος
όταν δημιούργησε τα πάντα από το μηδέν· και να μην αγγίξει καθόλου
αὐτὰ συνίστη.
ανθρώπινο σώμα ο Λόγος.
Πρὸς δὲ ταύτην αὐτῶν τὴν ἀντίθεσιν εἰκότως ἂν λεχθείη ταῦτα, ὅτι
Γι’ αυτή τους την αντίθετη θέση εύλογα μπορεί να πούμε τα εξής: την παλαιά
πάλαι μὲν οὐδενὸς οὐδαμῆ ὑπάρχοντος, νεύματος γέγονε χρεία καὶ
εποχή, επειδή δεν υπήρχε τίποτε, χρειαζόταν μόνο ένα νεύμα και μόνο μια
βουλήσεως μόνης εἰς τὴν τοῦ παντὸς δημιουργίαν. ῞Οτε δὲ γέγονεν ὁ
απόφαση, για να δημιουργηθούν όλα. Όταν όμως δημιουργήθηκε ο άνθρωπος,
ἄνθρωπος, καὶ χρεία ἀπῄτησεν οὐ τὰ μὴ ὄντα ἀλλὰ τὰ γενόμενα
και χρειάστηκε (ο Λόγος) να θεραπεύσει όχι τα ανύπαρκτα αλλά τα
θεραπεῦσαι, ἀκόλουθον ἦν ἐν τοῖς ἤδη γενομένοις τὸν ᾿Ιατρὸν καὶ
δημιουργημένα, ήταν επόμενο να έλθει στα δημιουργήματα ο Ιατρός και
Σωτῆρα παραγενέσθαι, ἵνα καὶ τὰ ὄντα θεραπεύσῃ. Γέγονε δὲ
Σωτήρας, για να τα θεραπεύσει. Γι’ αυτό και έγινε άνθρωπος και
ἄνθρωπος διὰ τοῦτο, καὶ ἀνθρωπείῳ ὀργάνῳ κέχρηται τῷ σώματι.
χρησιμοποίησε το σώμα ως ανθρώπινο όργανο.
᾿Επεὶ εἰ μὴ τοῦτον ἔδει γενέσθαι τὸν τρόπον, πῶς ἔδει τὸν Λόγον,
Διότι, αν δεν ερχόταν μ’ αυτόν τον τρόπο ο Λόγος, πώς έπρεπε να έλθει αφού
ὀργάνῳ θέλοντα χρήσασθαι παραγενέσθαι; ῍Η πόθεν ἔδει τοῦτο
ήθελε να χρησιμοποιήσει ένα όργανο; Ή από πού έπρεπε αυτός να το λάβει,
λαβεῖν αὐτόν, εἰ μὴ ἐκ τῶν ἤδη γενομένων καὶ χρῃζόντων τῆς αὐτοῦ
αν όχι από αυτά που είχε ήδη δημιουργήσει και είχαν ανάγκη τη θεότητά του,
θειότητος διὰ τοῦ ὁμοίου; οὐδὲ γὰρ τὰ οὐκ ὄντα ἔχρῃζε σωτηρίας,
καθώς ήταν όμοιά του; Διότι, δεν είχαν ανάγκη σωτηρίας τα ανύπαρκτα,
ἵνα καὶ προστάξει μόνον ἀρκεσθῇ, ἀλλ᾿ ὁ ἤδη γενόμενος ἄνθρωπος
για ν’ αρκεστεί μόνο σε προσταγή, αλλά ο ήδη δημιουργημένος άνθρωπος που
ἐφθείρετο καὶ παραπώλλυτο. ῞Οθεν εἰκότως ἀνθρωπίνῳ κέχρηται
καταστραφόταν και χανόταν. Γι’ αυτό δικαιολογημένα ο Λόγος χρησιμοποίησε
καλῶς ὀργάνῳ, καὶ εἰς πάντα ἑαυτὸν ἥπλωσεν ὁ Λόγος.
ως όργανο το ανθρώπινο σώμα και άπλωσε τον εαυτό του σε όλα.
῎Επειτα καὶ τοῦτο ἰστέον, ὅτι ἡ γενομένη φθορὰ οὐκ ἔξωθεν ἦν τοῦ
Έπειτα πρέπει να γνωρίσουμε και το εξής, ότι η φθορά που επήλθε στο σώμα
σώματος, ἀλλ᾿ αὐτῷ προσεγεγόνει, καὶ ἀνάγκη ἦν ἀντὶ τῆς φθορᾶς
δεν ήταν έξω απ’ αυτό, αλλά επιβλήθηκε σ’ αυτό· και ήταν ανάγκη, αντί για τη
ζωὴν αὐτῷ προσπλακῆναι, ἵνα ὥσπερ ἐν τῷ σώματι γέγονεν ὁ
φθορά, να ενωθεί η ζωή μ’ αυτό, ώστε, όπως συνέβη στο σώμα ο θάνατος,
θάνατος, οὕτως ἐν αὐτῷ γένηται καὶ ἡ ζωή.
έτσι να δοθεί σ’ αυτό και η ζωή.
Εἰ μὲν οὖν ἔξωθεν ἦν ὁ θάνατος τοῦ σώματος, ἔξωθεν ἔδει καὶ τὴν
Εάν λοιπόν ο θάνατος ήταν έξω από το σώμα, απέξω έπρεπε να δοθεί και η
ζωὴν αὐτοῦ γεγονέναι. Εἰ δὲ ἐν τῷ σώματι συνεπλάκη ὁ θάνατος,
ζωή. Εάν όμως ο θάνατος μπλέχτηκε με το σώμα και υπάρχοντας μέσα του
καὶ ὡς συνὼν αὐτῷ κατεκράτει τούτου, ἀνάγκη καὶ τὴν ζωὴν
είχε γίνει κατακτητής του, χρειαζόταν και η ζωή να μπλεχτεί με το σώμα,
συμπλακῆναι τῷ σώματι, ἵνα ἀντενδυθὲν τὸ σῶμα τὴν ζωήν,
ώστε να ντυθεί το σώμα τη ζωή και ν’ αποβάλλει τη φθορά.
ἀποβάλῃ τὴν φθοράν. ῎Αλλως τε εἰ καὶ ἐγεγόνει ἔξω τοῦ σώματος ὁ
Άλλωστε, εάν ο Λόγος έμενε έξω από το σώμα και όχι μέσα του,
Λόγος, καὶ μὴ ἐν αὐτῷ, ὁ μὲν θάνατος ἡττᾶτο ὑπ᾿ αὐτοῦ φυσικώτατα,
ο θάνατος από τη μια θα νικιόταν απ’ αυτόν φυσιολογικά,
ἅτε δὴ μὴ ἰσχύοντος τοῦ θανάτου κατὰ τῆς ζωῆς, οὐδὲν ἧττον δὲ
επειδή δεν μπορεί να νικήσει ο θάνατος τη ζωή, αλλά από την άλλη θα έμενε
ἔμενεν ἐν τῷ σώματι ἡ προσγενομένη φθορά.
οπωσδήποτε στο σώμα η φθορά που δημιουργήθηκε.
Διὰ τοῦτο εἰκότως ἐνεδύσατο σῶμα ὁ Σωτήρ, ἵνα συμπλακέντος τοῦ
Γι’ αυτό, δικαιολογημένα ο Σωτήρας προσέλαβε σώμα, για να συμπλεχτεί το
σώματος τῇ ζωῇ, μηκέτι ὡς θνητὸν ἀπομείνῃ ἐν τῷ θανάτῳ· ἀλλ᾿ ὡς
σώμα με τη ζωή και να μην εγκαταλειφθεί πλέον σαν θνητό στην τύχη του
ἐνδυσάμενον τὴν ἀθανασίαν, λοιπὸν ἀναστὰν ἀθάνατον διαμείνῃ.
θανάτου· αλλά, αφού ντυθεί την αθανασία, ν’ αναστηθεί και να παραμείνει
῞Απαξ γὰρ ἐνδυσάμενον φθορὰν οὐκ ἂν ἀνέστη, εἰ μὴ ἐνεδύσατο τὴν
αθάνατο. Διότι, αφού ντύθηκε τη φθορά, δεν θ’ ανασταινόταν, εάν δεν
ζωήν· καὶ πάλιν θάνατος καθ᾿ ἑαυτὸν οὐκ ἂν φανείη, εἰ μὴ ἐν τῷ
ντυνόταν και τη ζωή. Και πάλι ο θάνατος δεν θα φαινόταν μόνος του παρά στο
σώματι· διὰ τοῦτο ἐνεδύσατο σῶμα, ἵνα τὸν θάνατον ἐν τῷ σώματι
το σώμα. Γι’ αυτό (ο Λόγος) πήρε το σώμα, για να συναντήσει το θάνατο στο
εὑρὼν ἀπαλείψῃ. Πῶς γὰρ ἂν ὅλως ὁ Κύριος ἐδείχθη ζωή, εἰ μὴ τὸ
σώμα και να τον εξαφανίσει. Γενικά, πώς θ’ απόδειχνε ο Κύριος ότι είναι η
θνητὸν ἐζωοποίησε;
ζωή, εάν δεν έδινε ζωή στους θνητούς;
Καὶ ὥσπερ τῆς καλάμης ὑπὸ πυρὸς φύσει φθειρομένης, εἰ κωλύει τις τὸ
Και συμβαίνει ό,τι με το καλάμι που φυσιολογικά καταστρέφεται με τη φωτιά·
πῦρ ἀπὸ τῆς καλάμης, οὐ καίεται μὲν ἡ καλάμη, μένει δὲ ὅλως πάλιν
εάν κάποιος το προφυλάξει από τη φωτιά, δεν καίγεται βέβαια το καλάμι, αλλά
καλάμη ἡ καλάμη ὑποπτεύουσα τὴν τοῦ πυρὸς ἀπειλήν· φύσει γάρ
πάλι παραμένει το καλάμι που απειλείται συνεχώς από τη φωτιά· διότι από τη
ἐστιν ἀναλωτικὸν αὐτῆς τὸ πῦρ· εἰ δέ τις ἐνδιδύσκοι τὴν καλάμην
φύση του καίγεται στη φωτιά. Εάν όμως κάποιος επενδύσει το καλάμι με
ἀμιάντῳ πολλῷ, ὃ δὴ λέγεται ἀντιπαθὲς εἶναι τοῦ πυρός, οὐκ ἔτι τὸ
μπόλικο αμίαντο, ο οποίος λέγεται ότι αντέχει στη φωτιά, τότε πλέον το καλάμι
πῦρ φοβεῖται ἡ καλάμη, ἔχουσα τὴν ἀσφάλειαν ἐκ τοῦ ἐνδύματος τοῦ
καθόλου δεν φοβάται τη φωτιά, διότι είναι εξασφαλισμένο από το άκαυστο
ἀκαύστου·
περιτίλυγμα.