τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἐπὶ τοῦ σώματος καὶ ἐπὶ τοῦ θανάτου ἄν τις
Το ίδιο ακριβώς μπορεί να πει κάποιος ότι ισχύει και με τη σχέση του σώματος
εἴποι· ὅτι εἰ προστάξει μόνον κωλυθεὶς ἦν ὁ θάνατος ὑπ᾿ αὐτοῦ, οὐδὲν
με το θάνατο. Εάν, δηλαδή, εμποδιζόταν ο θάνατος να πλησιάσει το σώμα μόνο
ἧττον πάλιν ἦν θνητὸν καὶ φθαρτὸν κατὰ τὸν τῶν σωμάτων λόγον.
με διαταγή (του Λόγου), το σώμα θα παρέμενε εξίσου θνητό και φθαρτό,
᾿Αλλ᾿ ἵνα μὴ τοῦτο γένηται, ἐνεδύσατο τὸν ἀσώματον τοῦ Θεοῦ
σύμφωνα με τη φύση του. Για να μη συμβεί όμως κάτι τέτοιο, ντύθηκε το σώμα
Λόγον· καὶ οὕτως οὐκ ἔτι τὸν θάνατον οὐδὲ τὴν φθορὰν φοβεῖται, ἔχον
τον ασώματο Λόγο του Θεού. Κι έτσι, δεν φοβάται πλέον ούτε το θάνατο ούτε
ἔνδυμα τὴν ζωήν, καὶ ἐν αὐτῷ ἀφανιζομένης τῆς φθορᾶς.
τη φθορά, διότι έχει ντυθεί τη ζωή, η οποία εξαφανίζει τη φθορά στο σώμα.
45. Οὐκοῦν ἀκολούθως ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος σῶμα ἀνέλαβε, καὶ
Ο Λόγος του Θεού, λοιπόν, έλαβε κατ’ ανάγκη σώμα και χρησιμοποίησε
ἀνθρωπίνῳ ὀργάνῳ κέχρηται, ἵνα καὶ ζωοποιήσῃ τὸ σῶμα, καὶ ἵν᾿,
ανθρώπινο όργανο, για να δώσει ζωή στο σώμα (στους ανθρώπους)· και επίσης,
ὥσπερ ἐν τῇ κτίσει διὰ τῶν ἔργων γνωρίζεται, οὕτως καὶ ἐν ἀνθρώπῳ
όπως γίνεται γνωστός στην κτίση με τα έργα του, έτσι και στην ανθρωπότητα
ἐργάσηται, καὶ δείξῃ ἑαυτὸν πανταχοῦ, μηδὲν ἔρημον τῆς ἑαυτοῦ
να εργαστεί και να φανερώσει τον εαυτό του παντού, χωρίς ν’ αφήσει κανέναν
θειότητος καὶ γνώσεως καταλιμπάνων.
που να μη γνωρίσει τη θεότητά του.
Πάλιν γὰρ τὸ αὐτό φημι, τοῖς πρότερον ἐπαναλαβών, ὅτι τοῦτο
Επαναλαμβάνω και πάλι το ίδιο που είπα παραπάνω, ότι ο Σωτήρας έκαμε
πεποίηκεν ὁ Σωτήρ, ἵνα ὥσπερ τὰ πάντα πανταχόθεν πληροῖ παρών,
το εξής: όπως τα πάντα γεμίζει με την παρουσία του παντού, κατά παρόμοιο
οὕτως καὶ τὰ πάντα τῆς περὶ αὐτοῦ γνώσεως πληρώσῃ, ᾗ φησι καὶ ἡ
τρόπο να γεμίσει τα πάντα με την αποκάλυψη της γνώσεώς του, όπως το λέει
θεία γραφή· "᾿Επληρώθη ἡ σύμπασα τοῦ γνῶναι τὸν Κύριον."
και η Αγία Γραφή: «Γέμισε όλη η γη από τη γνώση του Κυρίου».
Εἴτε γάρ τις ἀναβλέπειν εἰς τὸν οὐρανὸν βούλεται, ὁρᾷ τὴν τούτου
Έτσι, εάν κάποιος θέλει να βλέπει τον ουρανό, αντικρίζει την πρόνοια του
διακόσμησιν· εἴτε οὐ δύναται μὲν εἰς τὸν οὐρανόν, εἰς ἀνθρώπους δὲ
Θεού· εάν δεν μπορεί να δει τον ουρανό, ρίχνει το βλέμμα του στους
μόνον ἀνακύπτει, ὁρᾷ διὰ τῶν ἔργων τὴν ἀσύγκριτον αὐτοῦ πρὸς
ανθρώπους και βλέπει έμπρακτα την ασύγκριτη δύναμη του Θεού προς αυτούς·
ἀνθρώπους δύναμιν, καὶ γινώσκει τοῦτον ἐν ἀνθρώποις μόνον Θεὸν
αναγνωρίζει έτσι ότι στους ανθρώπους Αυτός είναι ο μόνος Θεός Λόγος.
Λόγον. Εἴτε ἐν δαίμοσί τις ἀπεστράφη, καὶ περὶ τούτου ἐπτόηται, ὁρᾷ
Είτε ακόμη κανείς στράφηκε προς τους δαίμονες και φοβήθηκε, βλέπει ότι
τοῦτον ἐλαύνοντα τούτους, καὶ κρίνει τοῦτον αὐτῶν εἶναι δεσπότην·
Αυτός τους διώχνει· τον αναγνωρίζει λοιπόν ως μόνο που μπορεί να τους
εἴτε εἰς τὴν ὑδάτων βεβύθισται φύσιν, καὶ νομίζει ταῦτα Θεὸν εἶναι,
εξουσιάζει. Είτε ακόμη βυθιστεί κανείς στα ύδατα και θεωρεί ότι αυτά είναι
ὥσπερ Αἰγύπτιοι σέβουσι τὸ ὕδωρ, ὁρᾷ ταύτην μεταβαλλομένην ὑπ᾿
Θεός, όπως οι Αιγύπτιοι λατρεύουν τα νερά, διαπιστώνει ότι Αυτός μεταβάλλει
αὐτοῦ, καὶ γινώσκει τούτων εἶναι κτίστην τὸν Κύριον.
τη φύση των νερών κι έτσι αναγνωρίζει ότι ο Κύριος είναι ο Δημιουργός τους.
Εἰ δὲ καὶ εἰς ᾅδην τις κατέβη, καὶ πρὸς τοὺς ἐκεῖ κατελθόντας ἥρωας
Είτε ακόμη κατέβει στον άδη, στους ήρωες που είναι εκεί και τους λατρεύει
ἐπτόηται ὡς θεούς, ἀλλ᾿ ὁρᾷ τὴν τούτου γενομένην ἀνάστασιν, καὶ
ως θεούς, βλέπει όμως την ανάστασή του (του Χριστού) και την νίκη του πάνω
τὴν κατὰ τοῦ θανάτου νίκην, καὶ λογίζεται καὶ ἐν ἐκείνοις μόνον εἶναι
στο θάνατο, και σκέφτεται ότι και μόνο μ’ αυτά ο Χριστός είναι ο μόνος
τὸν Χριστὸν ἀληθινὸν Κύριον καὶ Θεόν.
αληθινός Κύριος και Θεός.
Πάντων γὰρ τῶν τῆς κτίσεως μερῶν ἥψατο ὁ Κύριος, καὶ τὰ πάντα
Διότι, ο Κύριος αγκάλιασε όλα τα μέρη της κτίσεως· τα ελευθέρωσε όλα
πάσης ἀπάτης ἠλευθέρωσε καὶ ἤλεγξεν, ὡς Παῦλός φησιν·
από κάθε παρανομία και νίκησε, όπως το λέει ο απόστολος Παύλος:
"᾿Απεκδυσάμενος τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας ἐθριάμβευσεν ἐν τῷ
«Απογύμνωσε τις αρχές και εξουσίες και θριάμβευσε πάνω στο σταυρό».
σταυρῷ", ἵνα μηκέτι τις ἀπατηθῆναι δυνηθῇ, ἀλλὰ πανταχοῦ τὸν
Έτσι, κανείς πλέον δεν μπορεί να ξεγελαστεί, αλλά παντού μπορεί να βρει
ἀληθινὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον εὕρῃ.
τον αληθινό Λόγο του Θεού.
Οὕτω γὰρ λοιπὸν πανταχόθεν συγκλειόμενος ὁ ἄνθρωπος καὶ
Έτσι, λοιπόν, από παντού περικυκλώνεται ο άνθρωπος· σε κάθε τόπο,
πανταχοῦ, τοῦτ᾿ ἔστιν ἐν οὐρανῷ, ἐν ᾅδῃ, ἐν ἀνθρώπῳ, ἐπὶ γῆς
στον ουρανό δηλαδή, στον άδη, στους ανθρώπους, στη γη βλέπει ν’
ἡπλωμένην τὴν τοῦ Λόγου θειότητα βλέπων, οὐκ ἔτι μὲν ἀπατᾶται
απλώνεται η θεότητα του Λόγου· δεν απατάται πλέον για το Θεό,
περὶ Θεοῦ, μόνον δὲ τοῦτον προσκυνεῖ, καὶ δι᾿ αὐτοῦ καλῶς τὸν
μόνον Αυτόν (το Χριστό) προσκυνεί και μέσω αυτού γνωρίζει καλά και
Πατέρα γινώσκει. Τούτοις μὲν οὖν καὶ ῞Ελληνες εἰκότως
τον Πατέρα του. Μ’ αυτά, λοιπόν τα επιχειρήματα είναι εύλογο να φέρουμε
δυσωπηθήσονται παρ᾿ ἡμῶν ἐκ τῶν εὐλόγων· εἰ δὲ μὴ αὐτάρκεις εἶναι
σε δύσκολη θέση τους ειδωλολάτρες. Εάν δεν θεωρούνται αρκετά τα λόγια μας
τοὺς λόγους ἡγοῦνται πρὸς αἰσχύνην αὐτῶν, κἂν ἐκ τῶν ἐπ᾿ ὄψεσι
για να τους ντροπιάσουν, τουλάχιστον να πειστούν στα λόγια μας απ’ αυτά
πάντων φαινομένων πιστούσθωσαν τὰ λεγόμενα.
που ολοφάνερα τα βλέπουν με τα μάτια τους.
46. Πότε τὴν τῶν εἰδώλων θρησκείαν ἤρξαντο καταλιμπάνειν οἱ
Πότε οι άνθρωποι άρχισαν να εγκαταλείπουν τη θρησκεία των ειδώλων,
ἄνθρωποι, εἰ μὴ ἀφ᾿ οὗ γέγονεν ὁ ἀληθινὸς τοῦ Θεοῦ Θεὸς Λόγος ἐν
παρά από τότε που ενανθρώπισε ο αληθινός Λόγος του Θεού;
ἀνθρώποις; πότε δὲ τὰ παρ᾿ ῞Ελλησι καὶ πανταχοῦ μαντεῖα πέπαυται
Πότε τα μαντεία των ειδωλολατρών που είναι διασκορπισμένα παντού
καὶ κεκένωται, εἰ μὴ ὅτε μέχρι γῆς πεφανέρωκεν ἑαυτὸν ὁ Σωτήρ;
άδειασαν και σταμάτησαν, παρά μόνον όταν φανερώθηκε στη γη ο Σωτήρας;
Πότε δὲ καταγινώσκεσθαι ἤρξαντο οἱ παρὰ ποιηταῖς λεγόμενοι θεοὶ
Πότε άρχισαν να καταδικάζονται σαν κοινοί θνητοί οι θεωρούμενοι από τους
καὶ ἥρωες, ὡς μόνον ὄντες ἄνθρωποι θνητοί, εἰ μὴ ἀφ᾿ οὗ ὁ Κύριος τὸ
ποιητές θεοί και ήρωες, παρά μόνον αφότου ο Κύριος έφερε αυτό το τρόπαιο
κατὰ τοῦ θανάτου τρόπαιον εἰργάσατο, καὶ ὅπερ ἔλαβε σῶμα
της νίκης ενάντια στο θάνατο; Και το σώμα που προσέλαβε, αφού το ανάστησε
τετήρηκεν ἄφθαρτον, ἀναστήσας αὐτὸ ἐκ τῶν νεκρῶν;
από τους νεκρούς, το διατήρησε άφθαρτο!
Πότε δὲ ἡ δαιμόνων ἀπάτη καὶ μανία κατεφρονήθη, εἰ μὴ ὅτε ἡ τοῦ
Πότε περιφρονήθηκε η απάτη και η μανία των δαιμόνων, παρά αφότου ο
Θεοῦ Δύναμις ὁ Λόγος, ὁ πάντων καὶ τούτων Δεσπότης, διὰ τὴν
Λόγος ως η Δύναμη του Θεού και ο άρχοντας όλων και αυτών ακόμη (των
τῶν ἀνθρώπων ἀσθένειαν συγκαταβάς, ἐπὶ γῆς ἐφάνη; Πότε δὲ τῆς
δαιμόνων), από συγκατάβαση για την αδυναμία των ανθρώπων, φανερώθηκε
μαγείας ἡ τέχνη καὶ τὰ διδασκαλεῖα ἤρξαντο καταπατεῖσθαι, εἰ μὴ ὅτε
στη γη; Πότε η τέχνη και τα σχολεία της μαγείας έκλεισαν, παρά μόνον
τὰ θεοφάνια τοῦ Λόγου γέγονεν ἐν ἀνθρώποις; Καὶ ὅλως, πότε τῶν
όταν ο Θεός Λόγος φανερώθηκε ως άνθρωπος; Και γενικά, πότε ξεμώρανε
῾Ελλήνων ἡ σοφία μεμώραται, εἰ μὴ ὅτε ἡ ἀληθὴς τοῦ Θεοῦ Σοφία ἐπὶ
η σοφία των ειδωλολατρών, παρά όταν η αληθινή Σοφία του Θεού
γῆς ἑαυτὴν ἐφανέρωσε;
παρουσιάστηκε στη γη;
Πάλαι μὲν γὰρ πᾶσα ἡ οἰκουμένη καὶ πᾶς τόπος τῇ θρησκείᾳ τῶν
Διότι παλαιότερα όλη η γη και κάθε τόπος είχε παρασυρθεί στη θρησκεία
εἰδώλων ἐπλανᾶτο, καὶ οὐδὲν ἄλλο ἢ τὰ εἴδωλα θεοὺς ἐνόμιζον οἱ
των ειδώλων· οι άνθρωποι τίποτε άλλο δεν πίστευαν ως θεό παρά μόνον
ἄνθρωποι. Νῦν δὲ κατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην, τὴν μὲν τῶν εἰδώλων
τα είδωλα. Τώρα όμως σε όλη την οικουμένη, οι άνθρωποι εγκαταλείπουν
δεισιδαιμονίαν καταλιμπάνουσιν οἱ ἄνθρωποι, ἐπὶ δὲ τὸν Χριστὸν
τη δεισιδαιμονία των ειδώλων και καταφεύγουν στο Χριστό τον οποίο
καταφεύγουσι, καὶ Θεὸν αὐτὸν προσκυνοῦντες, δι᾿ αὐτοῦ καὶ ὃν οὐκ
προσκυνούν ως Θεό· και μέσω του Χριστού γνωρίζουν και τον Πατέρα του,
ᾔδεισαν Πατέρα γινώσκουσι.
τον οποίο αγνοούσαν.
Καὶ τό γε θαυμαστόν, διαφόρων ὄντων καὶ μυρίων σεβασμάτων, καὶ
Και το πιο θαυμαστό! Υπήρχαν μυριάδες και διαφορετικά σεβάσματα και
ἑκάστου τόπου τὸ ἴδιον ἔχοντος εἴδωλον, καὶ μὴ ἰσχύοντος τοῦ παρ᾿
κάθε τόπος είχε το δικό του είδωλο. Δεν μπορούσε όμως ο λατρευόμενος θεός
αὐτοῖς λεγομένου θεοῦ τὸν πλησίον ὑπερβῆναι τόπον, ὥστε καὶ τοὺς
κάθε τόπου να ξεπεράσει τα τοπικά του όρια, ώστε και να πείσει και τους
ἐκ γειτόνων πεῖσαι σέβειν αὐτόν, ἀλλὰ μόλις καὶ ἐν τοῖς ἰδίοις
γειτονικούς λαούς να τον λατρεύουν· μόλις και με δυσκολία λατρευόταν στον
θρησκευομένου οὐδεὶς γὰρ ἄλλος τὸν τοῦ γείτονος ἐσέβετο θεόν, ἀλλ᾿
δικό του τόπο. Κανένας δεν προσκυνούσε τους γειτονικούς θεούς, αλλά
ἕκαστος τὸ ἴδιον ἐφύλαττεν εἴδωλον, νομίζων τῶν πάντων αὐτὸ
σεβόταν μόνο το δικό του είδωλο, θεωρώντας ότι αυτό είναι πάνω από τους
κύριον εἶναι, μόνος ὁ Χριστὸς παρὰ πᾶσιν εἷς καὶ πανταχοῦ ὁ αὐτὸς
άλλους θεούς. Μόνον ο Χριστός λατρεύεται ως ένας και μοναδικός απ’ όλους
προσκυνεῖται· καὶ ὃ μὴ δεδύνηται τῶν εἰδώλων ἡ ἀσθένεια ποιῆσαι,
και παντού. Αυτό που δεν μπόρεσε να πετύχει η αδυναμία των ειδώλων, να
ὥστε κἂν τοὺς πλησίον οἰκοῦντας πεῖσαι, τοῦτο ὁ Χριστὸς πεποίηκεν,
πείσει δηλαδή τους γείτονες να τα λατρεύουν, αυτό το πέτυχε ο Χριστός·
οὐ μόνον τοὺς πλησίον ἀλλὰ καὶ πᾶσαν ἁπλῶς τὴν οἰκουμένην πείσας
έπεισε όχι μόνον τους γείτονες αλλά και όλη γενικά την οικουμένη να λατρεύει
ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν Κύριον σέβειν, καὶ δι᾿ αὐτοῦ Θεὸν τὸν αὐτοῦ
τον ένα και μοναδικό Κύριο και Θεό και μέσω αυτού να λατρεύει και το Θεό
Πατέρα.
Πατέρα του.
47. Καὶ πάλαι μὲν τὰ πανταχοῦ τῆς ἀπάτης τῶν μαντείων
Παλαιότερα όλοι οι τόποι ήταν γεμάτοι από την απάτη των μαντείων·
ἐπεπλήρωτο, καὶ τὰ ἐν Δελφοῖς καὶ Δωδώνῃ καὶ Βοιωτίᾳ καὶ Λυκίᾳ
οι άνθρωποι θαύμαζαν με τη φαντασία τους τους χρησμούς των Δελφών,
καὶ Λιβύῃ καὶ Αἰγύπτῳ καὶ Καβίροις μαντεύματα καὶ ἡ Πυθία
της Δωδώνης, Βοιωτίας, Λυκίας, Λιβύης και Αιγύπτου, των Καβείρων
ἐθαυμάζοντο τῇ φαντασίᾳ παρὰ τῶν ἀνθρώπων· νῦν δὲ ἀφ᾿ οὗ
και την Πυθία. Τώρα όμως, αφότου κηρύσσεται ο Χριστός παντού,
Χριστὸς καταγγέλλεται πανταχοῦ, πέπαυται καὶ τούτων ἡ μανία,
έχει σταματήσει η μανία των χρησμών στα μαντεία
καὶ οὐκ ἔστιν ἔτι λοιπὸν ἐν αὐτοῖς ὁ μαντευόμενος.
και δεν υπάρχει πλέον σ’ αυτά μάντης.
Καὶ πάλαι μὲν δαίμονες ἐφαντασιοκόπουν τοὺς ἀνθρώπους,
Και παλαιά, επίσης, οι δαίμονες αναστάτωναν με φαντασίες τους ανθρώπους·
προκαταλαμβάνοντες πηγὰς ἢ ποταμοὺς ἢ ξύλα ἢ λίθους, καὶ οὕτως
έστηναν παγίδα σε πηγές, σε ποτάμια, σε ξύλα ή πέτρες και με μαγικές
ταῖς μαγγανείαις ἐξέπληττον τοὺς ἄφρονας. Νῦν δὲ τῆς θείας
τελετές τρόμαζαν τους ανόητους! Τώρα όμως, μετά τη θεία εμφάνιση
ἐπιφανείας τοῦ Λόγου γεγενημένης πέπαυται τούτων ἡ φαντασία.
του Λόγου στη γη, σταμάτησαν οι μαγικές φαντασιώσεις.
Τῷ γὰρ σημείῳ τοῦ σταυροῦ καὶ μόνον ὁ ἄνθρωπος χρώμενος,
Ο άνθρωπος, κάνοντας χρήση και μόνο το σημείο του σταυρού, διώχνει
ἀπελαύνει τούτων τὰς ἀπάτας.
μακριά τις απάτες των δαιμόνων.
Καὶ πάλαι μὲν τοὺς παρὰ ποιηταῖς λεγομένους θεούς, Δία καὶ Κρόνον
Παλαιότερα, ακόμη, οι άνθρωποι θεωρούσαν ως θεούς αυτούς που οι ποιητές
καὶ ᾿Απόλλωνα καὶ ἥρωας, ἐνόμιζον οἱ ἄνθρωποι θεούς, καὶ τούτους
αποκαλούσαν θεούς· εννοώ το Δία, τον Κρόνο, τον Απόλλωνα και τους ήρωες·
ἐπλανῶντο σέβοντες· ἄρτι δὲ τοῦ Σωτῆρος ἐν ἀνθρώποις φανέντος,
και οι άνθρωποι βρίσκονταν σε πλάνη και τους λάτρευαν. Τώρα όμως που
ἐκεῖνοι μὲν ἐγνώσθησαν ὄντες ἄνθρωποι θνητοί, μόνος δὲ ὁ Χριστὸς ἐν
ενανθρώπησε ο Σωτήρας, έγινε αντιληπτό ότι εκείνοι ήταν κοινοί θνητοί, ενώ
ἀνθρώποις ἐγνωρίσθη Θεὸς ἀληθινοῦ Θεοῦ Θεὸς Λόγος.
μόνον ο Χριστός αναγνωρίστηκε από τους ανθρώπους Θεός, ο Υιός και Λόγος
του αληθινού Θεού (Πατέρα).
Τί δὲ περὶ τῆς θαυμαζομένης παρ᾿ αὐτοῖς μαγείας ἄν τις εἴποι; ῞Οτι
Και τί να πει κανείς για τη μαγεία την οποία αυτοί θαυμάζουν; Να πει ότι,
πρὶν μὲν ἐπιδημῆσαι τὸν Λόγον, ἴσχυε καὶ ἐνήργει παρ᾿ Αἰγυπτίοις
πριν ενανθρωπίσει ο Λόγος, είχε δύναμη και δράση στους Αιγυπτίους,
καὶ Χαλδαίοις καὶ ᾿Ινδοῖς αὕτη καὶ ἐξέπληττε τοὺς ὁρῶντας· τῇ δὲ
τους Χαλδαίους και τους Ινδούς· προκαλούσε την έκπληξη στους θεατές. Με
παρουσίᾳ τῆς ἀληθείας καὶ τῇ ἐπιφανείᾳ τοῦ Λόγου διηλέγχθη καὶ
τον ερχομό όμως της Αλήθειας και τη φανέρωση του Λόγου αυτή ανατράπηκε
αὕτη, καὶ κατηργήθη παντελῶς.
και καταργήθηκε τελείως.
Περὶ δὲ τῆς ῾Ελληνικῆς σοφίας καὶ τῆς τῶν φιλοσόφων μεγαλοφωνίας,
Όσον αφορά τώρα στην ελληνική φιλοσοφία και τη μεγαλοστομία των
νομίζω μηδένα τοῦ παρ᾿ ἡμῶν δεῖσθαι λόγου, ἐπ᾿ ὄψει πάντων ὄντος
φιλοσόφων,νομίζω ότι κανείς δεν χρειάζεται τα επιχειρήματά μου· διότι όλοι
τοῦ θαύματος, ὅτι τοσαῦτα γραψάντων τῶν παρ᾿ ῞Ελλησι σοφῶν
βλέπουν μπροστά τους το θαύμα: ενώ οι Έλληνες σοφοί έγραψαν τόσα πολλά,
καὶ μὴ δυνηθέντων πεῖσαι κἂν ὀλίγους ἐκ τῶν πλησίον τόπων περὶ
δεν μπόρεσαν όμως να πείσουν παρά ελάχιστους συμπατριώτες τους σχετικά
ἀθανασίας καὶ τοῦ κατ᾿ ἀρετὴν βίου, μόνος ὁ Χριστὸς δι᾿ εὐτελῶν
με την αθανασία και την ενάρετη ζωή. Αντίθετα, μόνος ο Χριστός, με απλά
ῥημάτων, καὶ δι᾿ ἀνθρώπων οὐ κατὰ τὴν γλῶτταν σοφῶν, κατὰ
λόγια και με αγράμματους ανθρώπους, όχι σοφούς και ρήτορες, έπεισε
πᾶσαν τὴν οἰκουμένην παμπληθεῖς ἐκκλησίας ἔπεισεν ἀνθρώπων
σ’ ολόκληρη την οικουμένη μεγάλες ομάδες ανθρώπων να περιφρονούν
καταφρονεῖν μὲν θανάτου, φρονεῖν δὲ ἀθάνατα, καὶ τὰ μὲν πρόσκαιρα
το θάνατο, να επιδιώκουν την αθανασία, να παραβλέπουν την πρόσκαιρη ζωή
παρορᾶν, εἰς δὲ τὰ αἰώνια ἀποβλέπειν, καὶ μηδὲν μὲν ἡγεῖσθαι τὴν ἐπὶ
και ν’ αποβλέπουν στην αιωνιότητα· να θεωρούν μηδαμινό γεγονός την επίγεια
γῆς δόξαν, μόνης δὲ τῆς ἀθανασίας ἀντιποιεῖσθαι.
δόξα και να επιδιώκουν μόνο την αθανασία.
48. Ταῦτα δὲ τὰ λεγόμενα παρ᾿ ἡμῶν οὐκ ἄχρι λόγων ἐστίν, ἀλλὰ καὶ
Αυτά τα οποία λέμε, δεν είναι μόνο λόγια, αλλά μαρτυρούνται ως αληθινά
ἐξ αὐτῆς τῆς πείρας ἔχει τὴν τῆς ἀληθείας μαρτυρίαν.
και από την ίδια την εμπειρία.
Παρίτω γὰρ ὁ βουλόμενος καὶ θεωρείτω τῆς μὲν ἀρετῆς τὸ γνώρισμα
Όποιος, λοιπόν, θέλει, ας πλησιάσει για να δει το γνώρισμα της αρετής
ἐν ταῖς Χριστοῦ παρθένοις καὶ ἐν τοῖς σωφροσύνην ἁγνεύουσι
στις παρθένες του Χριστού και στους νέους που μένουν αγνοί και σώφρονες·
νεωτέροις, τῆς δὲ ἀθανασίας τὴν πίστιν ἐν τῷ τοσούτῳ τῶν
να δει επίσης την πίστη στην αθανασία που έχει τόσο μεγάλο
μαρτύρων αὐτοῦ χορῷ.
πλήθος μαρτύρων του.
῾Ηκέτω δὲ καὶ ὁ πεῖραν τῶν προλεχθέντων βουλόμενος λαβεῖν, καὶ
Ας έλθει, λοιπόν, κι αυτός που θέλει να μάθει εμπειρικά όσα είπαμε
ἐπ᾿ αὐτῆς τῆς φαντασίας τῶν δαιμόνων, καὶ τῆς τῶν μαντείων
προηγουμένως για τα φανταστικά κατασκευάσματα των δαιμόνων, για την
ἀπάτης, καὶ τῶν τῆς μαγείας θαυμάτων, χρησάσθω τῷ σημειῷ τοῦ
απάτη των μαντείων και για τα ψευτοθαύματα της μαγείας· ας κάνει μόνο το
γελωμένου παρ᾿ αὐτοῖς σταυροῦ, τὸν Χριστὸν ὀνομάσας μόνον, καὶ
σημείο του σταυρού, το οποίο το περιγελούν, και να προφέρει μόνο το όνομα
ὄψεται πῶς δι᾿ αὐτοῦ δαίμονες μὲν φεύγουσι, μαντεῖα δὲ παύεται,
του Χριστού· τότε θα δει πώς φεύγουν με τ’ όνομά του οι δαίμονες, πώς
μαγεία δὲ πᾶσα καὶ φαρμακεία κατήργηται.
κλείνουν τα μαντεία και πώς καταργείται κάθε μαγεία και μαγγανεία.
Τίς οὖν ἄρα καὶ πηλίκος ἐστὶν οὗτος ὁ Χριστός, ὁ τῇ ἑαυτοῦ ὀνομασίᾳ
Ποιός είναι, λοιπόν, και πόσο μεγάλος είναι αυτός ο Χριστός, ο οποίος με το
καὶ παρουσίᾳ τὰ πάντα πανταχόθεν ἐπισκιάσας καὶ καταργήσας,
όνομα και την παρουσία του επισκίασε τα πάντα παντού και τα κατάργησε;
καὶ μόνος κατὰ πάντων ἰσχύων, καὶ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην τῆς
Πώς μόνος τους νικά όλους και γέμισε με τη διδασκαλία του όλη την
ἑαυτοῦ διδασκαλίας πληρώσας; Λεγέτωσαν οἱ πάνυ γελῶντες
οικουμένη; Ας μας απαντήσουν οι ειδωλολάτρες που κοροϊδεύουν πολύ
καὶ οὐκ ἐρυθριῶντες ῞Ελληνες.
και δεν κοκκινίζουν από ντροπή.
Εἰ μὲν γὰρ ἄνθρωπός ἐστι, καὶ πῶς εἷς ἄνθρωπος τὴν πάντων τῶν
Διότι, εάν είναι άνθρωπος, τότε πώς ένας άνθρωπος νίκησε τη δύναμη όλων
παρ᾿ αὐτοῖς θεῶν δύναμιν ὑπερῆρε, καὶ οὐδὲν ἐκείνους ὄντας τῇ ἑαυτοῦ
των θεών τους και με τη δική του δύναμη απόδειξε ότι εκείνοι δεν είναι τίποτε;
δυνάμει διήλεγξεν; Εἰ δὲ μάγον αὐτὸν λέγουσι, πῶς οἷόν τέ ἐστιν ὑπὸ
Εάν πάλι τον θεωρούν μάγο, πώς είναι δυνατόν ένας μάγος να καταργεί
μάγου καταργεῖσθαι πᾶσαν τὴν μαγείαν, καὶ μὴ μᾶλλον συνίστασθαι;
κάθε είδος μαγείας, αντί να την υποστηρίζει; Διότι, αν νικούσε όλους τους
Εἰ μὲν γὰρ ἀνθρώπους μάγους ἐνίκα, ἢ καθ᾿ ἑνὸς ἴσχυε μόνου, καλῶς ἂν
μάγους ή μόνον έναν απ’ αυτούς, θα πίστευαν αυτοί ότι διαθέτει καλύτερη
ἐνομίσθη παρ᾿ αὐτοῖς κρείττονι τέχνῃ τὴν τῶν ἄλλων ὑπερβάλλων.
μαγική τέχνη, κι έτσι νικά την τέχνη των υπολοίπων (μάγων).
Εἰ δὲ κατὰ πάσης ἁπλῶς μαγείας καὶ αὐτοῦ τοῦ ὀνόματος αὐτῆς
Εφόσον όμως ο σταυρός του νίκησε όλη γενικά τη μαγεία και το όνομά της
ἤρατο τὴν νίκην ὁ τούτου σταυρός, δῆλον ἂν εἴη μὴ εἶναι μάγον τὸν
ακόμη, είναι φανερό ότι δεν είναι μάγος ο Σωτήρας· διότι, τον αποφεύγουν
Σωτῆρα, ὃν καὶ οἱ παρὰ τῶν ἄλλων μάγων ἐπικαλούμενοι δαίμονες
ως κυρίαρχο ακόμη και οι δαίμονες, τους οποίους επικαλούνται οι άλλοι μάγοι.
ὡς δεσπότην φεύγουσι.
Τίς οὖν ἄρα ἐστὶ λεγέτωσαν οἱ μόνον ἐν τῷ χλευάζειν ἔχοντες τὴν
Ποιός επιτέλους είναι; Ας μας πουν οι ειδωλολάτρες, που το μόνο που κάνουν
σπουδὴν ῞Ελληνες. ῎Ισως ἂν φήσαιεν δαίμονα καὶ αὐτὸν γεγενῆσθαι,
είναι να κοροϊδεύουν. Ίσως θα πουν ότι ήταν κι αυτός δαίμονας, γι’ αυτό
καὶ οὕτως ἰσχύειν. Τοῦτο δὲ καὶ πάνυ λέγοντες ὀφλήσουσι χλεύην,
και είναι ισχυρός. Λέγοντας όμως κάτι τέτοιο, θα χλευαστούν πάρα πολύ,
πάλιν ταῖς προτέραις ἀποδείξεσι δυσωπεῖσθαι δυνάμενοι. Πῶς γὰρ
καθώς θ’ αποστομωθούν με τις προηγούμενες αποδείξεις. Διότι, πώς
οἷόν τέ ἐστι δαίμονα εἶναι τὸν τοὺς δαίμονας ἀπελαύνοντα;
είναι δυνατόν ο δαίμονας να διώχνει τους δαίμονες;
Εἰ μὲν γὰρ ἁπλῶς δαίμονας ἤλαυνε, καλῶς ἂν ἐνομίσθη τῷ ἄρχοντι
Εάν βέβαια απλά έδιωχνε τους δαίμονες, καλώς θα θεωρούσαν ότι από τον
τῶν δαιμονίων ἰσχύειν αὐτὸν κατὰ τῶν ἐλαττόνων, ὁποῖα καὶ
άρχοντα των δαιμόνων έχει τη δύναμη πάνω στους ασθενέστερους· αυτό
᾿Ιουδαῖοι θέλοντες αὐτὸν ὑβρίζειν ἔλεγον αὐτῷ. Εἰ δὲ πᾶσα τῶν
λένε και οι Εβραίοι σε βάρος του, θέλοντας να τον προσβάλλουν. Εφόσον
δαιμόνων μανία ἐξίσταται τῇ τούτου ὀνομασίᾳ καὶ διώκεται, φανερὸν
όμως η μανία των δαιμόνων ταράζεται και εκδιώκεται με τ’ όνομά του, είναι
ἂν εἴη καὶ ἐν τούτῳ πλανᾶσθαι αὐτούς, καὶ μὴ εἶναι ὡς νομίζουσι
φανερό ότι και σ’ αυτό το σημείο βρίσκονται σε πλάνη· δεν είναι, όπως
δαιμονικήν τινα δύναμιν τὸν Κύριον ἡμῶν καὶ Σωτῆρα Χριστόν.
νομίζουν, κάποια σατανική δύναμη ο Κύριος και Σωτήρας μας Ιησούς Χριστός.
Οὐκοῦν εἰ μήτε ἄνθρωπος ἁπλῶς μήτε μάγος μήτε δαίμων τίς ἐστιν
Ο Σωτήρας όμως δεν είναι ούτε ούτε απλός άνθρωπος ούτε μάγος ούτε κάποιος
ὁ Σωτήρ, ἀλλὰ καὶ τὴν παρὰ ποιηταῖς ὑπόνοιαν καὶ δαιμόνων
δαίμονας· κατάργησε μάλιστα και επισκίασε με τη θεότητά του τις αντιλήψεις
φαντασίαν καὶ ῾Ελλήνων σοφίαν τῇ ἑαυτοῦ θειότητι κατήργησε καὶ
των ποιητών, τα φαντάσματα των δαιμόνων και τη σοφία των Ελλήνων.
ἐπεσκίασε, φανερὸν ἂν εἴη καὶ παρὰ πᾶσιν ὁμολογηθήσεται ὅτι οὗτος
Είναι φανερό και όλοι θα το ομολογήσουν ότι αυτός είναι αληθινά ο Υιός
ἀληθῶς Θεοῦ Υἱός ἐστι, Λόγος καὶ Σοφία καὶ Δύναμις τοῦ Πατρὸς
του Θεού, ο Λόγος, η Σοφία και η Δύναμη του Πατέρα. Γι’ αυτό το λόγο,
ὑπάρχων. Διὰ τοῦτο γὰρ οὐδὲ ἀνθρώπινά ἐστιν αὐτοῦ τὰ ἔργα, ἀλλ᾿
δεν είναι πλέον ανθρώπινα τα έργα του, αλλά ξεπερνούν τα ανθρώπινα·
ὑπὲρ ἄνθρωπον, καὶ Θεοῦ τῷ ὄντι γινώσκεται ταῦτα, καὶ ἀπ᾿ αὐτῶν
τα έργα αυτά, από την εμφάνισή τους αλλά και από τη σύγκρισή τους με τα
τῶν φαινομένων καὶ ἀπὸ τῆς πρὸς ἀνθρώπους συγκρίσεως.
ανθρώπινα, αναγνωρίζονται πράγματι ότι είναι έργα του Θεού.
49. Τίς γὰρ τῶν πώποτε γενομένων ἀνθρώπων ἐκ παρθένου μόνης
Ποιός από τους ανθρώπους που μέχρι τώρα γεννήθηκαν, απόκτησε σώμα μόνον
ἑαυτῷ συνεστήσατο σῶμα; ἢ τίς πώποτε ἀνθρώπων τοιαύτας νόσους
από γυναίκα που δεν γνώρισε άνδρα; Ή, ποιός άνθρωπος θεράπευσε τέτοιες
ἐθεράπευσεν, οἵας ὁ κοινὸς πάντων Κύριος; Τίς δὲ τὸ τῇ γενέσει
ασθένειες, σαν αυτές που γιάτρεψε ο Κύριός μας; Ποιός συμπλήρωσε σε
ἐλλεῖπον ἀποδέδωκε, καὶ ἐκ γενετῆς τυφλὸν ἐποίησε βλέπειν;
άνθρωπο αυτό που του έλειπε από τη γέννα του και έκανε τον εκ γενετής τυφλό
να βλέπει;
᾿Ασκληπιὸς ἐθεοποιήθη παρ᾿ αὐτοῖς, ὅτι τὴν ἰατρικὴν ἤσκησε, καὶ
Αυτοί (οι ειδωλολάτρες) θεοποίησαν τον Ασκληπιό, διότι εξάσκησε την
βοτάνας πρὸς τὰ πάσχοντα τῶν σωμάτων ἐπενόει, οὐκ αὐτὸς ταύτας
ιατρική και βρήκε βότανα για τα άρρωστα σώματα· δεν τα έφτιαχνε βέβαια
πλάττων ἀπὸ γῆς, ἀλλὰ τῇ ἐκ φύσεως ἐπιστήμῃ ταύτας ἐφευρίσκων.
αυτός από τη γη, αλλά τα έβρισκε με την φυσική επιστήμη.
Τί δὲ πρὸς τὸ ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος γενόμενον, ὅτι οὐ τραῦμα
Πώς να συγκριθεί αυτό με το έργο του Σωτήρα, ο οποίος δεν θεράπευσε απλό
ἐθεράπευσεν, ἀλλὰ γένεσιν ἔπλασε καὶ ἀποκατέστησε τὸ πλάσμα;
τραύμα, αλλά ανάπλασε και αποκατάστησε το ίδιο το ανθρώπινο πλάσμα;
῾Ηρακλῆς ὡς θεὸς προσκυνεῖται παρ᾿ ῞Ελλησιν, ὅτι πρὸς ἴσους
Οι Έλληνες προσκυνούν τον Ηρακλή ως θεό, διότι πολέμησε ισάξιους
ἀνθρώπους ἀντεμαχέσατο, καὶ θηρία δόλοις ἀνεῖλε. Τί πρὸς τὰ ὑπὸ
αντίπαλους και σκότωσε με δόλο θηρία. Πώς να συγκριθούν αυτά μέ όσα
τοῦ Λόγου γενόμενα, ὅτι νόσους καὶ δαίμονας καὶ τὸν θάνατον αὐτὸν
έκανε ο Λόγος, ο οποίος απάλλαξε τους ανθρώπους από τις αρρώστιες, τους
ἀπήλαυνε τῶν ἀνθρώπων; Διόνυσος θρησκεύεται παρ᾿ αὐτοῖς, ὅτι
δαίμονες και τον ίδιο το θάνατο; Λατρεύουν επίσης, αυτοί το Διόνυσο, διότι
μέθης γέγονε διδάσκαλος τοῖς ἀνθρώποις. ῾Ο δὲ Σωτὴρ τῷ ὄντι καὶ
δίδαξε στους ανθρώπους να μεθούν. Ενώ χλευάζουν τον όντως Σωτήρα και
Κύριος τοῦ παντός, σωφροσύνην διδάξας, χλευάζεται παρ᾿ ἐκείνων.
Κύριο του σύμπαντος, που δίδαξε τη σωφροσύνη.
᾿Αλλ᾿ ἔστω ταῦτα. Τί καὶ πρὸς τὰ ἕτερα θαύματα τῆς θεότητος
Αλλά, αρκούν αυτά. Τί λένε και για τα άλλα θαύματα της θεότητάς του;
αὐτοῦ; Τίνος ἀποθνῄσκοντος ἀνθρώπου, ὁ μὲν ἥλιος ἐσκοτίσθη, ἡ δὲ
Ποιού ανθρώπου ο θάνατος σκοτείνιασε τον ήλιο και ταρακούνησε με σεισμό
γῆ ἐσείετο; ᾿Ιδοὺ μέχρι νῦν ἀποθνῄσκουσι καὶ ἀπέθανον ἔτι ἄνωθεν
τη γη; Να, μέχρι σήμερα πεθαίνουν οι άνθρωποι, όπως πέθαιναν και
ἄνθρωποι· πότε τι τοιοῦτον ἐπ᾿ αὐτοῖς γέγονε θαῦμα;
παλαιότερα· πότε συνέβη ένα παρόμοιο θαύμα σ’ αυτούς;
῎Η, ἵνα τὰς διὰ τοῦ σώματος αὐτοῦ πράξεις παραλίπω, καὶ τὰς μετὰ
Ή, για ν’ αφήσω στην άκρη τις πράξεις του επίγειου βίου του και ν’ αναφέρω
τὴν ἀνάστασιν τοῦ σώματος αὐτοῦ μνημονεύσω, τίνος πώποτε τῶν
αυτές που έγιναν μετά τη σωματική ανάστασή του: ποιού ανθρώπου, απ’ όσους
γενομένων ἀνθρώπων ἡ διδασκαλία, ἀπὸ περάτων ἕως περάτων γῆς
γεννήθηκαν μέχρι σήμερα, η μία και μοναδική διδασκαλία του ξεπέρασε όλες
μία καὶ ἡ αὐτὴ δι᾿ ὅλων ἴσχυσεν, ὥστε διὰ πάσης γῆς τὸ σέβας αὐτοῦ
τις άλλες διδαχές στα πέρατα της γης, ώστε να διαδοθεί η λατρεία του σ’ όλη
διαπτῆναι;
τη γη;
῍Η διὰ τί, εἴπερ ἄνθρωπός ἐστιν ὁ Χριστὸς καὶ οὐ Θεὸς Λόγος κατ᾿
Ή γιατί, εάν είναι, όπως λένε, άνθρωπος και όχι Θεός Λόγος ο Χριστός,
αὐτούς, οὐ κωλύεται ὑπὸ τῶν παρ᾿ αὐτοῖς θεῶν εἰς τὴν αὐτὴν χώραν,
δεν εμποδίζουν οι θεοί τους την λατρεία του να εισέλθει στη δική τους χώρα,
ἔνθα εἰσί, τὸ τούτου σέβας διαβῆναι, ἀλλὰ μᾶλλον αὐτὸς ὁ Λόγος
που υπάρχουν αυτοί; Γιατί γίνεται το αντίθετο, ο ίδιος ο Λόγος να έρχεται
ἐπιδημῶν τῇ διδασκαλίᾳ ἑαυτοῦ τὴν ἐκείνων θρησκείαν παύει, καὶ τὴν
στη χώρα τους με τη διδασκαλία του, να καταργεί τη θρησκεία τους και να
φαντασίαν αὐτῶν καταισχύνει;
ντροπιάζει τις φαντασιώσεις τους;
50. Πολλοὶ πρὸ τούτου γεγόνασι βασιλεῖς καὶ τύραννοι γῆς, πολλοὶ
Υπήρξαν πρίν απ’ αυτόν (τον Χριστό) πολλοί βασιλιάδες και τύραννοι στη γη·
παρὰ Χαλδαίοις ἱστοροῦνται καὶ παρ᾿ Αἰγυπτίοις καὶ ᾿Ινδοῖς γενόμενοι
αναφέρουν οι ιστορικοί ότι υπήρξαν πολλοί σοφοί και μάγοι στους Χαλδαίους,
σοφοὶ καὶ μάγοι· τίς τούτων ποτέ, οὐ λέγω μετὰ θάνατον, ἀλλὰ καὶ
τους Αιγύπτιους και τους Ινδούς. Ποιός απ’ αυτούς ποτέ, δεν εννοώ μετά το
ἔτι ζῶν ἠδυνήθη τοσοῦτον ἰσχῦσαι, ὥστε τὴν σύμπασαν αὐτὸν γῆν
θάνατό του αλλά ενώ ζούσε ακόμη, μπόρεσε να δείξει τόσο μεγάλη δύναμη,
πληρῶσαι τῆς αὐτοῦ διδασκαλίας, καὶ τοσοῦτον πλῆθος παιδεῦσαι
ώστε η διδασκαλία του να εξαπλωθεί σ’ όλη τη γη; Ποιός μπόρεσε να
ἀπὸ τῆς τῶν εἰδώλων δεισιδαιμονίας, ὅσους ὁ ἡμέτερος Σωτὴρ εἰς
διαφωτίσει τόσο πολλούς για τη δεισιδαιμονία των ειδώλων, όσους ο Σωτήρας
ἑαυτὸν ἀπὸ τῶν εἰδώλων μετήνεγκεν;
μετάφερε από τα είδωλα στην πίστη προς τον εαυτό του;
῾Ελλήνων οἱ φιλόσοφοι μετὰ πιθανότητος καὶ τέχνης λόγων πολλὰ
Οι φιλόσοφοι των Ελλήνων έγραψαν πολλά με πιθανολογίες και ρητορική
συνέγραψαν· τί οὖν τοσοῦτον ὅσον ὁ τοῦ Χριστοῦ σταυρὸς
τέχνη. Τί όμως παρουσίασαν τόσο μεγάλο όσο ο σταυρός του Κυρίου;
ἐπεδείξαντο; ῎Αχρι γὰρ τελευτῆς αὐτῶν τὰ παρ᾿ αὐτῶν σοφίσματα
Διότι, μέχρι το θάνατό τους, οι σοφιστείες τους βασιζόταν στίς πιθανότητες·
τὸ πιθανὸν ἔσχεν· ἀλλὰ καὶ ὃ ἔδοξαν ζῶντες ἰσχύειν ἐν ἀλλήλοις ἔσχον
αλλά και όταν ήταν ζωντανοί, όσα πίστευαν ότι έχουν μεγάλη ισχύ, ήταν
τὴν ἅμιλλαν, καὶ κατ᾿ ἀλλήλων μελετῶντες ἐφιλονείκουν.
αντικείμενα ανταγωνισμού και φιλονικούσαν μεταξύ τους για τη θεωρία τους.
῾Ο δὲ τοῦ Θεοῦ Λόγος, τὸ παραδοξότατον, πτωχοτέραις ταῖς λέξεσι
Και το πιο παράδοξο είναι ότι ο Λόγος του Θεού, ενώ δίδαξε με πιο φτωχές
διδάξας, τοὺς πάνυ σοφιστὰς ἐπεσκίασε, καὶ τὰς μὲν ἐκείνων
λέξεις, επισκίασε τους μεγάλους σοφιστές· κατάργησε τις διδασκαλίες τους,
διδασκαλίας κατήργησε, πάντας ἕλκων πρὸς ἑαυτόν, τὰς δὲ ἑαυτοῦ
όλους τους τράβηξε προς τον εαυτό του και γέμισε τις εκκλησίες του.
ἐκκλησίας πεπλήρωκε· καὶ τό γε θαυμαστόν, ὅτι ὡς ἄνθρωπος εἰς τὸν
Και το ακόμη πιο θαυμαστό είναι ότι με την κάθοδό του σαν άνθρωπος
θάνατον καταβάς, τὴν τῶν σοφῶν μεγαλοφωνίαν περὶ εἰδώλων
στον άδη κατάργησε τα μεγάλα λόγια των σοφών για τα είδωλα.
κατήργησε.
Τίνος γάρ ποτε θάνατος ἀπήλασε δαίμονας; ἢ τίνος ποτὲ θάνατον
Τίνος, στ’ αλήθεια, ο θάνατος έδιωξε τους δαίμονες; Ή τίνος ποτέ το θάνατο
ἐφοβήθησαν δαίμονες ὡς τὸν Χριστοῦ; ῎Ενθα γὰρ ὀνομάζεται τὸ
φοβήθηκαν οι δαίμονες, όπως έγινε με του Χριστού; Διότι, όπου προφέρεται
ὄνομα τοῦ Σωτῆρος, ἐκεῖθεν πᾶς δαίμων ἀπελαύνεται. Τίς δὲ οὕτως
το όνομα του Σωτήρα, από κει φεύγει μακριά κάθε δαίμονας. Και ποιός ήταν
τὰ ψυχικὰ πάθη περιεῖλε τῶν ἀνθρώπων, ὥστε τοὺς μὲν πόρνους
εκείνος που καθάρισε τα ψυχικά πάθη των ανθρώπων, ώστε οι πόρνοι να
σωφρονεῖν, τοὺς δὲ ἀνδροφόνους μηκέτι ξίφος κρατεῖν, τοὺς δὲ δειλίᾳ
σωφρονούν, οι φονιάδες να μην κρατούν πλέον το φονικό ξίφος και οι πρώην
προκατεχομένους ἀνδρίζεσθαι;
δειλοί να γίνονται ανδρείοι;
Καὶ ὅλως, τίς τοὺς παρὰ βαρβάροις καὶ τοὺς κατὰ τόπον τῶν ἐθνῶν
Και γενικά, ποιός έπεισε βαρβάρους και τα τοπικά έθνη να εγκαταλείψουν
ἀνθρώπους ἔπεισεν ἀποθέσθαι μὲν τὴν μανίαν, εἰρηναῖα δὲ φρονεῖν,
τη μανία τους και να ειρηνεύουν; Δεν είναι τίποτε άλλο παρά
εἰ μὴ ἡ τοῦ Χριστοῦ πίστις, καὶ τὸ τοῦ σταυροῦ σημεῖον; Τίς δὲ ἄλλος
η πίστη στο Χριστό και το σημείο του σταυρού. Και ποιός άλλος
περὶ ἀθανασίας οὕτως ἐπιστώσατο τοὺς ἀνθρώπους, ὡς ὁ τοῦ
έπεισε τόσο πολύ τους ανθρώπους για την αθανασία όσο ο σταυρός
Χριστοῦ σταυρός, καὶ ἡ τοῦ σώματος ἀνάστασις αὐτοῦ;
του Χριστού και η σωματική ανάστασή του;
Καίπερ γὰρ πάντα ψευσάμενοι ῞Ελληνες, ὅμως οὐκ ἠδυνήθησαν
Διότι, οι ειδωλολάτρες αν και χρησιμοποίησαν κάθε είδους ψέμα, όμως δεν
ἀνάστασιν τῶν ἑαυτῶν εἰδώλων πλάσασθαι, οὐκ ἐνθυμούμενοι τὸ
μπόρεσαν να ξαναδώσουν ζωή στα είδωλα· δεν μπόρεσαν καθόλου να
σύνολον, εἰ ὅλως δυνατὸν μετὰ θάνατον εἶναι πάλιν τὸ σῶμα· ἐφ᾿ ᾧ
συλλάβουν την ιδέα ότι είναι δυνατόν ν’ αναστηθεί πάλι το σώμα μετά το
καὶ μάλιστα ἄν τις αὐτοὺς ἀποδέξηται, ὅτι τοιαῦτα λογισάμενοι τὴν
θάνατο. Πολύ περισσότερο μάλιστα μπορεί κάποιος ν’ αποδείξει ότι μ’ αυτές
μὲν ἀσθένειαν τῆς ἑαυτῶν εἰδωλολατρίας ἤλεγξαν, τὸ δὲ δυνατὸν
τις ιδέες τους φανέρωσαν την αδυναμία της ειδωλολατρίας· και έδωσαν αυτή
τῷ Χριστῷ παρεχώρησαν, ἵνα καὶ ἐκ τούτου γνωσθῇ παρὰ πᾶσι
τη δυνατότητα (της αναστάσεως) μόνο στο Χριστό, για ν’ αναγνωρίσουν όλοι
τοῦ Θεοῦ Υἱός.
απ’ αυτή ότι είναι ο Υιός του Θεού.
51. Τίς οὖν ἀνθρώπων μετὰ θάνατον ἢ ὅλως ζῶν περὶ παρθενίας
Ποιός, λοιπόν, από τους ανθρώπους μετά το θάνατό του ή έστω ζώντας δίδαξε
ἐδίδαξε, καὶ οὐκ ἐνόμισεν ἀδύνατον εἶναι τὴν ἀρετὴν ταύτην ἐν
για την παρθενία και δεν θεώρησε ότι είναι αδύνατο οι άνθρωποι να
ἀνθρώποις; ᾿Αλλ᾿ ὁ ἡμέτερος Σωτὴρ καὶ τῶν πάντων Βασιλεὺς
κατορθώσουν αυτή την αρετή; Αλλά, ο δικός μας Σωτήρας και βασιλιάς των
Χριστὸς τοσοῦτον ἴσχυσεν ἐν τῇ περὶ ταύτης διδασκαλίᾳ, ὡς καὶ
όλων, ο Χριστός, τόσο πολύ τα κατάφερε σ’ αυτή τη διδασκαλία, ώστε και
παιδία μήπω τῆς νομίμης ἡλικίας ἐπιβάντα τὴν ὑπὲρ τὸν νόμον
ανήλικα παιδιά να ασκούνται στην παρθενία, που υπερβαίνει το νόμο
ἐπαγγέλλεσθαι παρθενίαν.
(και τη φύση).
Τίς πώποτε ἀνθρώπων ἠδυνήθη διαβῆναι τοσοῦτον, καὶ εἰς Σκύθας
Ποιός πάλι από τους ανθρώπους μπόρεσε να περιοδεύσει και να πάει σε τόσο
καὶ Αἰθίοπας, ἢ Πέρσας, ἢ ᾿Αρμενίους, ἢ Γότθους, ἢ τοὺς ἐπέκεινα τοῦ
μακρινά μέρη, στους Σκύθες, τους Αιθίοπες, τους Πέρσες,τους Αρμένιους, τους
᾿Ωκεανοῦ λεγομένους, ἢ τοὺς ὑπὲρ τὴν ῾Υρκανίαν ὄντας, ἢ ὅλως τοὺς
Γότθους, σ’ αυτούς που είναι πέρα από τον Ωκεανό (εννοεί τους Βρεττανούς),
ή σ’ αυτούς που είναι πέρα από την Υρκανία (εννοεί τη νότια της Κασπίας
Αἰγυπτίους καὶ Χαλδαίους παρελθεῖν, τοὺς φρονοῦντας μὲν μαγικά,
χώρα), ή γενικά στους Αιγύπτιους και Χαλδαίους; Να πάει να κηρύξει την
δεισιδαίμονας δὲ ὑπὲρ τὴν φύσιν καὶ ἀγρίους τοῖς τρόποις, καὶ ὅλως
αρετή, τη σωφροσύνη και ενάντια στην ειδωλολατρία σ’ αυτούς που πίστευαν
κηρύξαι περὶ ἀρετῆς καὶ σωφροσύνης καὶ τῆς κατὰ εἰδώλων θρησκείας,
στα μάγια και ήταν υπερβολικά δεισιδαίμονες και άγριοι στους τρόπους; Να
ὡς ὁ πάντων Κύριος, ἡ τοῦ Θεοῦ Δύναμις, ὁ Κύριος ἡμῶν ᾿Ιησοῦς
να κηρύξει όπως ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, η Δύναμη του Θεού και Κύριος
Χριστός;
του σύμπαντος;
῝Ος οὐ μόνον ἐκήρυξε διὰ τῶν ἑαυτοῦ μαθητῶν, ἀλλὰ γὰρ καὶ ἔπεισεν
Ο Κύριος, όχι μόνο κήρυξε σ’ αυτούς με τους μαθητές του, αλλά τους έπεισε
αὐτοὺς κατὰ διάνοιαν, τὴν μὲν τῶν τρόπων ἀγριότητα μεταθέσθαι,
κιόλας να μεταβάλλουν την αγριότητα της συμπεριφοράς τους, να μην
μηκέτι δὲ τοὺς πατρίους σέβειν θεούς, ἀλλ᾿ αὐτὸν ἐπιγινώσκειν, καὶ δι᾿
λατρεύουν πλέον τους πατροπαράδοτους θεούς, αλλά αυτόν ν’ αναγνωρίζουν
αὐτοῦ τὸν Πατέρα θρησκεύειν.
και μέσω αυτού να προσκυνούν τον Θεό Πατέρα.
Πάλαι μὲν γὰρ εἰδωλολατροῦντες, ῞Ελληνες καὶ βάρβαροι κατ᾿
Διότι, όταν παλαιότερα οι Έλληνες και οι βάρβαροι ήταν ειδωλολάτρες,
ἀλλήλων ἐπολέμουν, καὶ ὠμοὶ πρὸς τοὺς συγγενεῖς ἐτύγχανον.
πολεμούσαν αναμεταξύ τους και ήταν σκληροί απέναντι στους συγγενείς τους.
Οὐκ ἦν γάρ τινα τὸ σύνολον οὔτε τὴν γῆν οὔτε τὴν θάλασσαν
Εξαιτίας της αδιάλλακτης διαμάχης μεταξύ τους, κανείς απολύτως
διαβῆναι χωρὶς τοῦ τὴν χεῖρα ξίφεσιν ὁπλίσαι, ἕνεκα τῆς πρὸς
δεν μπορούσε να διαβεί ούτε γη ούτε θάλασσα χωρίς να είναι οπλισμένος
ἀλλήλους ἀκαταλλάκτου μάχης.
με ξίφος στο χέρι.
Καὶ γὰρ καὶ ἡ πᾶσα τοῦ ζῆν αὐτοῖς διαγωγὴ δι᾿ ὅπλων ἐγίνετο, καὶ
Διότι όλη τους η ζωή κυλούσε με πολέμους και κρατούσαν πάντα στο χέρι,
ξίφος ἦν αὐτοῖς ἀντὶ βακτηρίας, καὶ παντὸς βοηθήματος ἔρεισμα·
για να τους στηρίζει και βοηθεί, ξίφος αντί για ραβδί.
καίτοι, ὡς προεῖπον, εἰδώλοις ἐλάτρευον, καὶ δαίμοσιν ἔσπενδον
Παρόλο που οι ειδωλολάτρες, όπως προείπα, προσκυνούσαν τα είδωλα και
θυσίας, καὶ ὅμως οὐδὲν ἐκ τῆς εἰδώλων δεισιδαιμονίας ἠδυνήθησαν οἱ
έκαναν θυσίες στους δαίμονες, όμως σε τίποτε δεν μπόρεσαν να μορφωθούν
τοιαῦτα φρονοῦντες μεταπαιδευθῆναι.
από τη δεισιδαιμονία των ειδώλων.
῞Οτε δὲ εἰς τὴν Χριστοῦ διδασκαλίαν μεταβεβήκασι, τότε δὴ
Όταν όμως προσήλθαν στη διδασκαλία του Χριστού, τότε, πράγματι
παραδόξως ὡς τῷ ὄντι κατὰ διάνοιαν κατανυγέντες, τὴν μὲν
παράδοξα, κατανύχθηκαν στην καρδιά τους και απέβαλαν την
ὠμότητα τῶν φόνων ἀπέθεντο, καὶ οὐκ ἔτι πολέμια φρονοῦσι,
ωμότητα των φόνων· έπαψαν πλέον να σκέφτονται εχθρικά·
πάντα δὲ αὐτοῖς εἰρηναῖα, καὶ τὰ πρὸς φιλίαν καταθύμια λοιπόν ἐστι.
όλα σ’ αυτούς είναι ειρηνικά και επιθυμούν στο εξής μόνο τη φιλία (αγάπη).
52. Τίς οὖν ὁ ταῦτα ποιήσας, ἢ τίς ὁ τοὺς μισοῦντας ἀλλήλους εἰς
Ποιός λοιπόν είναι αυτός που τα έκανε αυτά, και ένωσε ειρηνικά αυτούς που
εἰρήνην συνάψας, εἰ μὴ ὁ ἀγαπητὸς τοῦ Πατρὸς Υἱός, ὁ κοινὸς
μισούσε ο ένας τον άλλον παρά ο αγαπητός Υιός του Θεού Πατέρα, ο Ιησούς
πάντων Σωτὴρ ᾿Ιησοῦς Χριστός, ὃς τῇ ἑαυτοῦ ἀγάπῃ πάντα ὑπὲρ
Χριστός, ο κοινός Σωτήρας όλων; Αυτός που από την αγάπη του υπέστη τα
τῆς ἡμῶν σωτηρίας ὑπέστη; Καὶ γὰρ καὶ ἄνωθεν ἦν προφητευόμενον
πάντα για τη σωτηρία μας. Διότι από την παλαιά εποχή υπήρχε η προφητεία
περὶ τῆς παρ᾿ αὐτοῦ πρυτανευομένης εἰρήνης, λεγούσης τῆς γραφῆς·
για την ειρήνη που ο Χριστός θα φέρει· λέει η Αγία Γραφή: «Θα ακονίσουν τα
"Συγκόψουσι τὰς μαχαίρας αὐτῶν εἰς ἄροτρα, καὶ τὰς ζιβύνας αὐτῶν
μαχαίρια τους σε άροτρα και τις λόγχες τους σε δρεπάνια· δεν θα πολεμήσει
εἰς δρέπανα, καὶ οὐ λήψεται ἔθνος ἐπ᾿ ἔθνος μάχαιραν, καὶ οὐ μὴ
πλέον έθνος εναντίον έθνους, ούτε θα μάθουν πλέον τον πόλεμο».
μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν."
Καὶ οὐκ ἄπιστόν γε τοιοῦτον, ὅπου καὶ νῦν οἱ τὸ ἄγριον τῶν τρόπων
Και ασφαλώς δεν είναι απίστευτο αυτό, αφού και τώρα οι βάρβαροι που έχουν
ἔμφυτον ἔχοντες βάρβαροι, ἔτι μὲν θύοντες παρ᾿ αὐτοῖς τοῖς εἰδώλοις,
έμφυτη την αγριότητα των τρόπων, θυσιάζουν ακόμη στα είδωλα,
μαίνονται κατ᾿ ἀλλήλων, καὶ χωρὶς ξίφους οὐδεμίαν ὥραν ἀνέχονται
συμπεριφέρονται ως παράφρονες μεταξύ τους και δεν αποχωρίζονται ούτε για
μένειν.
μια ώρα το ξίφος τους.
῞Οτε δὲ τῆς Χριστοῦ διδασκαλίας ἀκούουσιν, εὐθέως ἀντὶ μὲν πολέμων
Όταν όμως ακούσουν τη διδασκαλία του Χριστού, αμέσως αντί για πόλεμο
εἰς γεωργίαν τρέπονται, ἀντὶ δὲ τοῦ ξίφεσι τὰς χεῖρας ὁπλίζειν, εἰς
στρέφονται στη γεωργία· αντί να οπλίζουν τα χέρια τους με ξίφη, τα σηκώνουν
εὐχὰς ἐκτείνουσι· καὶ ὅλως, ἀντὶ τοῦ πολεμεῖν πρὸς ἑαυτούς, λοιπὸν
για προσευχή. Και γενικά, αντί να πολεμούν μεταξύ τους, εξοπλίζονται
κατὰ διαβόλου καὶ κατὰ δαιμόνων ὁπλίζονται, σωφροσύνῃ καὶ ψυχῆς
ενάντια στο διάβολο και τους δαίμονες και τους πολεμούν με τη σωφροσύνη
ἀρετῇ τούτους καταπολεμοῦντες.
και την αρετή της ψυχής τους.
Τοῦτο δὲ τῆς μὲν θειότητος τοῦ Σωτῆρός ἐστι γνώρισμα· ὅτι ὃ μὴ
Και αυτό από τη μιά είναι γνώρισμα της θεότητας του Σωτήρα· διότι, αυτό που
δεδύνηνται ἐν εἰδώλοις μαθεῖν οἱ ἄνθρωποι, τοῦτο παρ᾿ αὐτοῦ
δεν μπόρεσαν να μάθουν οι άνθρωποι από τα είδωλα, αυτό το έμαθαν απ’ Αυτόν.
μεμαθήκασι· τῆς δὲ δαιμόνων καὶ τῆς εἰδώλων ἀσθενείας καὶ οὐθενείας
Από την άλλη, είναι μεγάλη απόδειξη της αδυναμίας και μηδαμινότητας των
ἔλεγχος οὐκ ὀλίγος ἐστὶν οὗτος. Εἰδότες γὰρ ἑαυτῶν οἱ δαίμονες τὴν
δαιμόνων και των ειδώλων. Επειδή γνωρίζουν οι δαίμονες την αδυναμία τους,
ἀσθένειαν, διὰ τοῦτο συνέβαλον πάλαι τοὺς ἀνθρώπους καθ᾿ ἑαυτῶν
παρακίνησαν στην αρχαιότητα τους ανθρώπους να μάχονται ο ένας τον άλλον,
πολεμεῖν, ἵνα μὴ παυσάμενοι τῆς κατ᾿ ἀλλήλων ἔριδος, εἰς τὴν κατὰ
για να μην σταματήσουν την μεταξύ τους φιλονικία και στραφούν στον
δαιμόνων μάχην ἐπιστρέψωσιν.
πόλεμο ενάντια στους δαίμονες.
᾿Αμέλει, μὴ πολεμοῦντες πρὸς ἑαυτούς, οἱ Χριστῷ μαθητευόμενοι
Αναμφίβολα, όταν οι μαθητές του Χριστού δεν πολεμούν μεταξύ τους,
κατὰ δαιμόνων τοῖς τρόποις καὶ ταῖς κατ᾿ ἀρετὴν πράξεσιν
αντιπαρατάσσονται ενάντια στους δαίμονες με τρόπους και ενάρετες πράξεις.
ἀντιπαρατάσσονται, καὶ τούτους μὲν διώκουσι, τὸν δὲ τούτων
Και αυτούς τους διώχνουν μακριά, ενώ τον αρχηγό τους διάβολο τον
ἀρχηγὸν διάβολον καταπαίζουσιν, ὥστε ἐν νεότητι μὲν σωφρονεῖν, ἐν
περιπαίζουν, ώστε οι νέοι να είναι σώφρονες, να υπομένουν τους πειρασμούς,
πειρασμοῖς δὲ ὑπομένειν, ἐν πόνοις δὲ καρτερεῖν, καὶ ὑβριζομένους μὲν
να δείχνουν καρτερία στους πόνους, ν’ ανέχονται τις ύβρεις και να
ἀνέχεσθαι, ἀποστερουμένους δὲ καταφρονεῖν, καὶ τό γε θαυμαστόν,
περιφρονούν ό,τι στερούνται. Και το πιό αξιοθαύμαστο είναι
ὅτι καὶ θανάτου καταφρονοῦσι, καὶ γίνονται μάρτυρες Χριστοῦ.
ότι και το θάνατο καταφρονούν και γίνονται μάρτυρες τους Χριστού.
53. Καὶ ἵνα ἓν ὃ καὶ πάνυ θαυμαστόν ἐστι γνώρισμα τῆς θειότητος τοῦ
Και για να πω ένα, το οποίο είναι το πιο θαυμαστό γνώρισμα της θεότητας του
Σωτῆρος εἴπω· τίς πώποτε ἄνθρωπος ἁπλῶς ἢ μάγος, ἢ τύραννος,
Σωτήρα· μέχρι σήμερα ποιός απλός άνθρωπος ή μάγος ή τύραννος ή βασιλιάς
ἢ βασιλεύς, ἐφ᾿ ἑαυτοῦ τοσοῦτον ἠδυνήθη βαλεῖν, καὶ καθ᾿ ὅλης τῆς
μπόρεσε μόνος του να επιτεθεί εναντίον όλης της ειδωλολατρίας και
εἰδωλολατρίας καὶ πάσης δαιμονικῆς στρατίας καὶ πάσης μαγείας καὶ
εναντίον κάθε δαιμονικής στρατιάς, κάθε μαγείας και εναντίον όλης της
πάσης σοφίας ῾Ελλήνων, τοσοῦτον ἰσχυόντων καὶ ἔτι ἀκμαζόντων καὶ
σοφίας των Ελλήνων; Ποιός μπόρεσε να πολεμήσει και ν’ αντισταθεί με μιας
ἐκπληττόντων πάντας, ἀντιμάχεσθαι καὶ μιᾷ ῥοπῇ κατὰ πάντων
εναντίον όλων των Ελλήνων, που είχαν τόση δύναμη και ακόμη προοδεύουν
ἀντιστῆναι, ὡς ὁ ἡμέτερος Κύριος, ὁ τοῦ Θεοῦ ἀληθὴς Λόγος, ὃς
και όλους τους εκπλήσσουν; Ποιός μπόρεσε να κάνει όπως ο Κύριός μας, ο
ἀοράτως ἑκάστου τὴν πλάνην ἐλέγχων, μόνος παρὰ πάντων τοὺς
αληθινός Λόγος του Θεού, ο οποίος ελέγχει αόρατα την πλάνη του καθένα και
πάντας ἀνθρώπους σκυλεύει, ὥστε τοὺς μὲν τὰ εἴδωλα
μόνος απ’ όλους κατανικά όλους τους ανθρώπους; Ώστε αυτοί που προσκυνούν
προσκυνοῦντας λοιπὸν αὐτὰ καταπατεῖν, τοὺς δὲ μαγείαις
τα είδωλα στο εξής να τα καταπατούν, όσοι θαυμάζουν τις μαγείες να καίνε
θαυμασθέντας τὰς βίβλους κατακαίειν, τοὺς δὲ σοφοὺς τὴν τῶν
βιβλία τους, ενώ οι σοφοί να προτιμούν πάνω απ’ όλα την ερμηνεία
Εὐαγγελίων προκρίνειν πάντων ἑρμηνείαν.
των Ευαγγελίων;
Οὓς μὲν γὰρ πρότερον προσεκύνουν, τούτους καταλιμπάνουσιν·
Αυτούς που προηγούμενα προσκυνούσαν, αυτούς τους εγκαταλείπουν·
ὃν δὲ ἐχλεύαζον ἐσταυρωμένον· τοῦτον προσκυνοῦσι Χριστόν, Θεὸν
Ενώ, Αυτόν που χλεύαζαν πάνω στο σταυρό, αυτόν τον Χριστό τον προσκυνούν
αὐτὸν ὁμολογοῦντες· Καὶ οἱ μὲν παρ᾿ αὐτοῖς λεγόμενοι θεοὶ τῷ σημείῳ
και ομολογούν Θεό. Οι θεωρούμενοι θεοί τους φυγαδεύονται με το σημείο
τοῦ σταυροῦ διώκονται· ὁ δὲ σταυρωθεὶς Σωτὴρ ἐν πάσῃ τῇ
του σταυρού· ενώ ο σταυρωμένος Σωτήρας ανακηρύσσεται σ’ όλη την
οἰκουμένῃ Θεὸς ἀναγορεύεται καὶ Θεοῦ Υἱός. Καὶ οἱ μὲν παρ᾿ ῞Ελλησι
οικουμένη Θεός και Υιός του Θεού. Οι θεοί, τους οποίους προσκυνούσαν οι
προσκυνούμενοι θεοὶ ὡς αἰσχροὶ διαβάλλονται παρ᾿ αὐτῶν· οἱ δὲ τὴν
ειδωλολάτρες κατηγορούνται για αισχρότητες· αντίθετα, όσοι μαθητεύουν στη
Χριστοῦ λαμβάνοντες διδασκαλίαν, σωφρονέστερον ἐκείνων ἔχουσι
διδασκαλία του Χριστού, έχουν πιο σώφρονα ζωή από εκείνους.
τὸν βίον.
Ταῦτα οὖν, καὶ τὰ τοιαῦτα, εἰ μὲν ἀνθρώπινά ἐστι, δεικνύτω τις ὁ
Αν, λοιπόν, αυτά και τα παρόμοια είναι ανθρώπινα κατορθώματα , ας μας
βουλόμενος καὶ τὰ τῶν προτέρων τοιαῦτα, καὶ πειθέτω. Εἰ δὲ μὴ
υποδείξει όποιος θέλει τέτοια ίδια και από προηγούμενες περιπτώσεις για να
ἀνθρώπων ἀλλὰ Θεοῦ ἔργα ταῦτα φαίνεται καί εἰσι, διὰ τί τοσοῦτον
μας πείσει. Ειδάλλως, εάν αυτά και φαίνονται και είναι έργα Θεού και όχι
ἀσεβοῦσιν οἱ ἄπιστοι, μὴ ἐπιγινώσκοντες τὸν ταῦτα ἐργασάμενον
ανθρώπων, γιατί δείχνουν τόσο μεγάλη ασέβεια οι άπιστοι και δεν
Δεσπότην;
παραδέχονται τον Δεσπότη που τα έκανε;
῞Ομοιον γὰρ πάσχουσιν, ὡς εἴ τις ἐκ τῶν ἔργων τῆς κτίσεως μὴ
Παθαίνουν κάτι παρόμοιο μ’ εκείνον που δεν αναγνωρίζει από τα έργα της
γινώσκοι τὸν τούτων δημιουργὸν Θεόν. Εἰ γὰρ ἐκ τῆς εἰς τὰ ὅλα
κτίσεως το Δημιουργό Θεό. Διότι, αν από τη δύναμή του που φαίνεται στο
αὐτοῦ δυνάμεως ἐγίνωσκον αὐτοῦ τὴν θεότητα, ἔγνωσαν ἂν ὅτι καὶ
σύμπαν, αναγνώριζαν τη θεότητά του, θ’ αντιλαμβάνονταν ότι και τα
τὰ διὰ τοῦ σώματος ἔργα τοῦ Χριστοῦ οὐκ ἀνθρώπινα, ἀλλὰ τοῦ
σωματικά κατορθώματα του Χριστού δεν είναι ανθρώπινα, αλλά ενέργειες
πάντων Σωτῆρός ἐστι τοῦ Θεοῦ Λόγου. Γινώσκοντες δὲ οὕτως,
του Σωτήρα όλων και Λόγου του Θεού. Και εάν είχαν αυτή την αντίληψη τότε,
καθάπερ εἶπεν ὁ Παῦλος, "οὐκ ἂν τὸν Κύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσαν".
«δεν θα σταύρωναν τον Κύριο της δόξης», όπως το είπε ο απόστολος Παύλος.
54. ῞Ωσπερ οὖν εἴ τις ἀόρατον ὄντα τῇ φύσει τὸν Θεὸν καὶ μηδόλως
Όπως, λοιπόν, εάν κάποιος θέλει να δει το Θεό που είναι από τη φύση του
ὁρώμενον εἰ θέλοι ὁρᾶν, ἐκ τῶν ἔργων αὐτὸν καταλαμβάνει καὶ
αόρατος και καθόλου ορατός, τον αναγνωρίζει και τον αντιλαμβάνεται από τα
γινώσκει, οὕτως ὁ μὴ ὁρῶν τῇ διανοίᾳ τὸν Χριστόν, κἂν ἐκ τῶν ἔργων
έργα του, έτσι αυτός που δεν βλέπει με τον νου το Θεό, τουλάχιστον ας τον
τοῦ σώματος καταμανθανέτω τοῦτον, καὶ δοκιμαζέτω εἰ ἀνθρώπινά
γνωρίσει από τα έργα του σώματος· και να δοκιμάσει αν είναι έργα ανθρώπινα
ἐστιν ἢ Θεοῦ.
ή θεϊκά.
Καὶ ἐὰν μὲν ἀνθρώπινα ᾖ, χλευαζέτω· εἰ δὲ μὴ ἀνθρώπινά ἐστιν ἀλλὰ
Εάν βέβαια είναι έργα ανθρώπινα, ας τα χλευάσει· αν δεν είναι ανθρώπινα
Θεοῦ γινώσκεται, μὴ γελάτω τὰ ἀχλεύαστα, ἀλλὰ μᾶλλον
αλλά του Θεού, να μη χλευάζει τα αχλεύαστα. Αλλά, μάλλον να τα θαυμάζει,
θαυμαζέτω, ὅτι διὰ τοιούτου πράγματος εὐτελοῦς τὰ θεῖα ἡμῖν
διότι μας φανερώθηκε ο Θεός με τόσο ευτελές μέσον·
πεφανέρωται, καὶ διὰ τοῦ θανάτου ἡ ἀθανασία εἰς πάντας ἔφθασε, καὶ
με το θάνατό του έφτασε σε όλους η αθανασία· με την ενανθρώπηση του
διὰ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου ἡ τῶν πάντων ἐγνώσθη πρόνοια,
Λόγου έγινε γνωστή η πρόνοιά του για όλα· έγινε γνωστός ο χορηγός της και
καὶ ὁ ταύτης χορηγὸς καὶ Δημιουργὸς αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος.
Δημιουργός, ο ίδιος ο Λόγος του Θεού.
Αὐτὸς γὰρ ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν· καὶ αὐτὸς
Διότι, αυτός ενανθρώπησε για να θεοποιηθούμε εμείς. Φανέρωσε ο ίδιος
ἐφανέρωσεν ἑαυτὸν διὰ σώματος, ἵνα ἡμεῖς τοῦ ἀοράτου Πατρὸς
τον εαυτό του με ανθρώπινο σώμα, για ν’ αποκτήσουμε εμείς ορθή αντίληψη
ἔννοιαν λάβωμεν· καὶ αὐτὸς ὑπέμεινε τὴν παρ᾿ ἀνθρώπων ὕβριν, ἵνα
για τον αόρατο Πατέρα του. Υπέμεινε την ατίμωση από τους ανθρώπους, για
ἡμεῖς ἀφθαρσίαν κληρονομήσωμεν. ᾿Εβλάπτετο μὲν γὰρ αὐτὸς οὐδέν,
να κληρονομήσουμε την αφθαρσία. Αυτός βέβαια δεν έπαθε καμιά ζημιά,
ἀπαθὴς καὶ ἄφθαρτος καὶ Αὐτολόγος ὢν καὶ Θεός· τοὺς δὲ πάσχοντας
επειδή είναι απαθής, άφθαρτος, ο ίδιος ο Λόγος και Θεός. Τους ανθρώπους
ἀνθρώπους, δι᾿ οὓς καὶ ταῦτα ὑπέμεινεν, ἐν τῇ ἑαυτοῦ ἀπαθείᾳ ἐτήρει
όμως που ήταν σε αδυναμία, με όσα υπόφερε, λόγω της απάθειάς του τους
καὶ διέσῳζε.
διαφύλαξε και έσωσε.
Καὶ ὅλως τὰ κατορθώματα τοῦ Σωτῆρος τὰ διὰ τῆς ἐνανθρωπήσεως
Και γενικά, τα κατορθώματα του Σωτήρα που έκαμε με την ενανθρώπησή του,
αὐτοῦ γενόμενα, τοιαῦτα καὶ τοσαῦτά ἐστιν, ἃ εἰ διηγήσασθαί τις
τέτοια και τόσα πολλά είναι· αν θελήσει κάποιος να τα εξιστορήσει,
ἐθελήσειεν, ἔοικε τοῖς ἀφορῶσιν εἰς τὸ πέλαγος τῆς θαλάσσης καὶ
θα μοιάζει μ’ αυτούς που κοιτούν το πέλαγος της θάλασσας και προσπαθούν
θέλουσιν ἀριθμεῖν τὰ κύματα ταύτης. ῾Ως γὰρ οὐ δύναται τοῖς
ν’ αριθμήσουν τα κύματά της. Όπως δεν μπορούν τα μάτια να μετρήσουν
ὀφθαλμοῖς περιλαβεῖν τὰ ὅλα κύματα, τῶν ἐπερχομένων παριόντων
όλα τα κύματα, διότι τα επερχόμενα ξεπερνούν την αίσθηση του παρατηρητή,
τὴν αἴσθησιν τοῦ πειράζοντος, οὕτως καὶ τῷ βουλομένῳ πάντα τὰ ἐν
έτσι κι αυτός που θέλει ν’ απαριθμήσει όλα τα σωματικά κατορθώματα του
σώματι τοῦ Χριστοῦ κατορθώματα περιλαβεῖν ἀδύνατον τὰ ὅλα κἂν
Χριστού είναι αδύνατο να το κάνει, ακόμη να τα δεχθεί και με τη σκέψη·
τῷ λογισμῷ δέξασθαι, πλειόνων ὄντων τῶν παριόντων αὐτοῦ τὴν
διότι, αυτά που υπερβαίνουν τη σκέψη του είναι περισσότερα απ’ αυτά που
ἐνθύμησιν, ὧν αὐτὸς νομίζει περιειληφέναι.
αυτός νομίζει ότι έχει συμπεριλάβει στο νου του.
Κάλλιον οὖν μὴ πρὸς τὰ ὅλα ἀφορῶντα λέγειν, ὧν οὐδὲ μέρος ἐξειπεῖν
Είναι, λοιπόν, προτιμότερο να σιωπά κανείς όταν τα βλέπει όλα· διότι δεν
τις δύναται, ἀλλ᾿ ἔτι ἑνὸς μνημονεῦσαι, καὶ σοὶ καταλιπεῖν τὰ ὅλα
μπορεί ούτε για ένα μέρος τους να μιλήσει· καλύτερα ν’ αναφέρει μόνο ένα
θαυμάζειν. Πάντα γὰρ ἐπίσης ἔχει τὸ θαῦμα, καὶ ὅποι δ᾿ ἄν τις
και ν’ αφήσει σε σένα να θαυμάζεις το σύνολο. Διότι όλα εξίσου περιέχουν το
ἀποβλέψῃ, ἐκεῖθεν τοῦ Λόγου τὴν θειότητα βλέπων ὑπερεκπλήττεται.
θαύμα, και όπου κανείς στρέψει το βλέμμα, βλέπει από κει τη θεότητα του
Λόγου και εκπλήσσεται.
55. Τοῦτο οὖν μετὰ τὰ προειρημένα καταμαθεῖν σε ἄξιόν ἐστιν καὶ ὡς
Μετά απ’ όσα είπαμε, αξίζει να μάθεις και το εξής και να το θέσεις ως αρχή
ἀρχὴν τῶν μὴ λεχθέντων θέσθαι, καὶ θαυμάσαι λίαν ὅτι τοῦ Σωτῆρος
αυτών που δεν λέχτηκαν: να θαυμάσεις πολύ ότι, αφότου ήλθε στη γη ο
ἐπιδημήσαντος οὐκ ἔτι μὲν ηὔξησεν ἡ εἰδωλολατρία, καὶ ἡ οὖσα δὲ
Σωτήρας, καθόλου δεν αυξήθηκε η ειδωλολατρία· κι αυτή που υπάρχει
ἐλαττοῦται, καὶ κατ᾿ ὀλίγον παύεται· καὶ οὐκ ἔτι μὲν ἡ ῾Ελλήνων σοφία
ελαττώνεται και σιγά σιγά σταματά. Η σοφία των Ελλήνων δεν προοδεύει
προκόπτει, καὶ ἡ οὖσα δὲ λοιπὸν ἀφανίζεται· καὶ δαίμονες μὲν οὐκ ἔτι
πλέον και αυτή που υπάρχει στο εξής εξαφανίζεται. Οι δαίμονες πάλι δεν
φαντασίαις καὶ μαντείαις καὶ μαγείαις ἀπατῶσι, μόνον δὲ τολμῶντες
εξαπατούν με τις φαντασίες, τα μαντέματα και τις μαγείες τους· μόλις
καὶ ἐπιχειροῦντες καταισχύνονται τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ.
τολμήσουν να επιχειρήσουν κάτι, κατατροπώνονται με το σημείο του σταυρού.
Καὶ συλλήβδην εἰπεῖν, θεώρει πῶς ἡ μὲν τοῦ Σωτῆρος διδασκαλία
Και για να συνοψίσουμε, πρόσεξε πώς η διδασκαλία του Σωτήρα παντού
πανταχοῦ αὔξει· πᾶσα δὲ εἰδωλολατρία καὶ πάντα τὰ ἐναντιούμενα
αυξάνει· κάθε ειδωλολατρία και όλα όσα εναντιώνονται στην πίστη του
τῇ Χριστοῦ πίστει καθ᾿ ἡμέραν ἐλαττοῦται καὶ ἐξασθενεῖ καὶ πίπτει.
Χριστού καθημερινά ελαττώνονται, εξασθενούν και πέφτουν.
Οὕτω δὲ θεωρῶν προσκύνει μὲν τὸν ἐπὶ πάντων Σωτῆρα καὶ
Έτσι θεωρώντας τα πράγματα, προσκύνησε τον Σωτήρα όλων και παντοδύναμο
δυνατὸν Θεὸν Λόγον· καταγίνωσκε δὲ τῶν ἐλαττουμένων καὶ
Θεό Λόγο. Περιφρόνησε όλα εκείνα τα οποία Αυτός ελαττώνει και εξαφανίζει.
ἀφανιζομένων ὑπ᾿ αὐτοῦ.
῾Ως γὰρ ἡλίου παρόντος οὐκ ἔτι τὸ σκότος ἰσχύει, ἀλλὰ καὶ εἴ πού ἐστι
Διότι, όπως όταν ανατέλλει ο ήλιος, δεν έχει καμιά ισχύ το σκοτάδι, αλλά και
περιλειπόμενον ἀπελαύνεται· οὕτως ἐλθούσης τῆς θείας ἐπιφανείας τοῦ
αν κάπου παραμένει, διώχνεται από κει· έτσι, αφότου ήλθε η ενανθρώπηση του
Θεοῦ Λόγου, οὐκ ἔτι μὲν ἰσχύει τὸ τῶν εἰδώλων σκότος, πάντα δὲ τὰ
Λόγου του Θεού, δεν ισχύει πλέον το σκοτάδι της ειδωλολατρίας και όλα τα
πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης μέρη τῇ τούτου διδασκαλίᾳ καταλάμπεται.
μέρη της οικουμένης φωτίζονται από τη διδασκαλία του.
Καὶ ὥσπερ βασιλεύοντός τινος καὶ μὴ φαινομένου ἔν τινι χώρᾳ, ἀλλ᾿
Και όπως σε μιά χώρα όπου υπάρχει βασιλιάς αλλά δεν εμφανίζεται και
ἔνδον ὄντος ἐν τῷ ἑαυτοῦ οἴκῳ, πολλάκις τινὲς ἄτακτοι καταχρώμενοι
παραμένει μέσα στο ανάκτορό του, συμβαίνει ορισμένοι επαναστάτες να
τῇ τούτου ἀναχωρήσει ἑαυτοὺς ἀναγορεύουσι, καὶ ἕκαστος
εκμεταλλεύονται την απουσία του και ν’ αναγορεύουν βασιλιά τον εαυτό τους·
κατασχηματισάμενος τοὺς ἀκεραίους φαντασιοκοπεῖ ὡς βασιλεύς,
και ο καθένας ντύνεται βασιλιάς και με την εμφάνισή του σαν βασιλιάς
καὶ οὕτως πλανῶνται οἱ ἄνθρωποι τῷ ὀνόματι, ἀκούοντες μὲν εἶναι
πείθει τους απλοϊκούς. Και έτσι πλανώνται οι άνθρωποι με το όνομα· διότι
βασιλέα, οὐχ ὁρῶντες δὲ αὐτόν, διὰ τὸ μάλιστα μηδὲ δύνασθαι αὐτοὺς
ακούν ότι υπάρχει βασιλιάς αλλά δεν τον βλέπουν, διότι δεν μπορούν να
ἔσω τοῦ οἴκου χωρῆσαι, ἐπειδὰν δὲ ὁ ἀληθῶς βασιλεὺς προέλθῃ καὶ
εισέλθουν μέσα στο παλάτι. Όταν όμως βγεί έξω και εμφανιστεί ο πραγματικός
φανῇ, τότε οἱ μὲν ἀπατῶντες ἄτακτοι ἐλέγχονται τῇ τούτου
βασιλιάς, τότε από τη μια οι απατεώνες επαναστάτες ξεσκεπάζονται με την
παρουσίᾳ, οἱ δὲ ἄνθρωποι ὁρῶντες τὸν ἀληθῶς βασιλέα,
παρουσία του, κι από την άλλη οι υπήκοοι του βασιλιά εγκαταλείπουν
καταλιμπάνουσι τοὺς πάλαι πλανῶντας αὐτούς·
εκείνους που προηγούμενα τους απατούσαν.
οὕτως καὶ πάλαι μὲν ἠπάτων οἱ δαίμονές τε καὶ ἄνθρωποι, Θεοῦ τιμὴν
Έτσι και παλαιότερα οι δαίμονες και οι άνθρωποι εξαπατούσαν, αποδίδοντας
ἑαυτοῖς περιτιθέντες· ὅτε δὲ ἐπεφάνη ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ἐν σώματι, καὶ
στον εαυτό τους θεϊκές τιμές. Όταν όμως φανερώθηκε σωματικά ο Λόγος του
ἐγνώρισεν ἡμῖν τὸν ἑαυτοῦ Πατέρα, τότε δὴ ἡ μὲν τῶν δαιμόνων
Θεού και μας γνώρισε τον Πατέρα του, τότε εξαφανίζεται και σταματά η απάτη
ἀπάτη ἀφανίζεται καὶ παύεται· οἱ δὲ ἄνθρωποι, ἀφορῶντες εἰς τὸν
των δαιμόνων· και οι άνθρωποι, αποβλέποντας στον αληθινό Υιό και Λόγο
ἀληθινὸν τοῦ Πατρὸς Θεὸν Λόγον, καταλιμπάνουσι τὰ εἴδωλα, καὶ
του Θεού Πατέρα, εγκαταλείπουν τα είδωλα και στο εξής αναγνωρίζουν
λοιπὸν ἐπιγινώσκουσι τὸν ἀληθινὸν Θεόν.
τον αληθινό Θεό.
Τοῦτο δὲ γνώρισμα τοῦ εἶναι τὸν Χριστὸν Θεὸν Λόγον καὶ Θεοῦ
Αυτό αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα ότι ο Χριστός είναι ο Θεός Λόγος
Δύναμίν ἐστι· τῶν γὰρ ἀνθρωπίνων παυομένων, καὶ μένοντος τοῦ
και η Δύναμη του Θεού· διότι, όταν τα ανθρώπινα σταματούν και διατηρείται
ῥήματος τοῦ Χριστοῦ, δῆλόν ἐστι παρὰ πᾶσι, τὰ μὲν παυόμενα εἶναι
ο λόγος του Χριστού, γίνεται φανερό σ’ όλους ότι αυτά που σταμάτησαν είναι
πρόσκαιρα, τὸν δὲ μένοντα εἶναι Θεὸν καὶ Θεοῦ Υἱὸν ἀληθινὸν
προσωρινά, ενώ αυτός που μένει αιώνια είναι Θεός, ο αληθινός και μονογενής
μονογενῆ Λόγον.
Υιός Λόγος του Θεού.
56. Ταῦτα μέν σοι παρ᾿ ἡμῶν δι᾿ ὀλίγων, ὅσον πρὸς στοιχείωσιν καὶ
Αυτά τα λίγα είχα να σου πω, φιλόχριστε άνθρωπε, όσα χρειάζονται για να
χαρακτῆρα τῆς κατὰ Χριστὸν πίστεως καὶ τῆς θείας αὐτοῦ πρὸς ἡμᾶς
μυηθείς στοιχειωδώς και να γνωρίσεις την πίστη στο Χριστό και τη θεία του
ἐπιφανείας, ἀνατεθείσθω, ὦ φιλόχριστε ἄνθρωπε, σὺ δὲ τὴν πρόφασιν
φανέρωση στη γη. Συ να λάβεις απ’ αυτά την αφορμή,
ἐκ τούτων λαβών, εἰ ἐντυγχάνοις τοῖς τῶν γραφῶν γράμμασι,
για να εντρυφήσεις στα κείμενα της Αγίας Γραφής,
γνησίως αὐτοῖς ἐφιστάνων τὸν νοῦν, γνώσῃ παρ᾿ αὐτῶν τελειότερον
προσέχοντας σ’ αυτά με ειλικρίνεια· έτσι, θα κατανοήσεις απ’ αυτά πιο τέλεια
μὲν καὶ τρανότερον τῶν λεχθέντων τὴν ἀκρίβειαν.
και πιο καθαρά την ακρίβεια όσων είπαμε.
᾿Εκεῖναι μὲν γὰρ διὰ θεολόγων ἀνδρῶν παρὰ Θεοῦ ἐλαλήθησαν καὶ
Διότι, φωτισμένοι από το Θεό άνδρες υπαγόρευσαν και έγραψαν τις άγιες
ἐγράφησαν. ῾Ημεῖς δὲ παρὰ τῶν αὐταῖς ἐντυγχανόντων θεολόγων
Γραφές. Και εμείς τις μάθαμε από τους θεόπνευστους δασκάλους των
διδασκάλων, οἳ καὶ μάρτυρες τῆς Χριστοῦ θεότητος γεγόνασι,
Γραφών, οι οποίοι αποτελούν και τους μάρτυρες της θεότητος του Χριστού·
μαθόντες μεταδίδομεν καὶ τῇ σῇ φιλομαθείᾳ.
και τις μεταδίδουμε σε σένα που θέλεις να τις μάθεις.
Γνώσῃ δὲ καὶ τὴν δευτέραν αὐτοῦ πάλιν πρὸς ἡμᾶς ἔνδοξον καὶ θείαν
Θα μάθεις ακόμη και τη δεύτερη, ένδοξη και θεία πράγματι παρουσία του που
ἀληθῶς ἐπιφάνειαν, ὅτε οὐκ ἔτι μετ᾿ εὐτελείας, ἀλλ᾿ ἐν τῇ ἰδίᾳ δόξῃ· ὅτε
θα γίνει πάλι σε μας· τότε δεν θα έλθει απλοϊκά αλλά με όλη του τη δόξα· δεν
οὐκ ἔτι μετὰ ταπεινότητος, ἀλλ᾿ ἐν τῇ ἰδίᾳ μεγαλειότητι· ὅτε οὐκ ἔτι
θα έλθει με την ταπείνωση αλλά με τη μεγαλειότητά του· τότε έρχεται όχι
παθεῖν, ἀλλὰ λοιπὸν τοῦ ἰδίου σταυροῦ τὸν καρπὸν ἀποδοῦναι πᾶσιν
για να σταυρωθεί και πάλι, αλλά ν’ αποδώσει την καρποφορία του σταυρού
ἔρχεται, φημὶ δὴ τὴν ἀνάστασιν καὶ τὴν ἀφθαρσίαν· καὶ οὐκ ἔτι μὲν
του σε όλους· εννοώ την ανάσταση και αφθαρσία. Τότε δεν κριθεί εκείνος,
κρίνεται, κρινεῖ δὲ τοὺς πάντας, πρὸς ἃ ἕκαστος ἔπραξε διὰ τοῦ
αλλά αυτός θα κρίνει όλους σύμφωνα με τα έργα τους τα σωματικά, ανάλογα
σώματος, εἴτε ἀγαθά, εἴτε φαῦλα· ἔνθα τοῖς μὲν ἀγαθοῖς ἀπόκειται
αν είναι καλά ή κακά. Και στους καλούς θ’ αποδώσει τη βασιλεία των
βασιλεία οὐρανῶν, τοῖς δὲ τὰ φαῦλα πράξασι, πῦρ αἰώνιον καὶ σκότος
ουρανών, ενώ σ’ όσους εργάστηκαν τα κακά, θα τους στείλει στο αιώνιο πυρ
ἐξώτερον.
και το βαθύ σκοτάδι.
Οὕτω γὰρ καὶ αὐτὸς ὁ Κύριός φησι· "Λέγω ὑμῖν, ἀπ᾿ ἄρτι ὄψεσθε τὸν
Διότι, έτσι το βεβαιώνει ο ίδιος ο Κύριος: «Σας λέω, ότι στο εξής θα βλέπετε
Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου καθήμενον ἐκ δεξιῶν τῆς δυνάμεως, καὶ ἐρχόμενον
τον Υιό του ανθρώπου να κάθεται στα δεξιά της δυνάμεως (του Πατέρα) και να
ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ, ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρός."
έρχεται πάνω στα σύννεφα με τη δόξα του Πατέρα του».
Διὸ δὴ καὶ σωτήριός ἐστι λόγος εὐτρεπίζων ἡμᾶς εἰς ἐκείνην τὴν
Γι’ αυτό και πάλι ο λόγος του Σωτήρα μας προετοιμάζει για εκείνη την ημέρα
ἡμέραν καὶ λέγων· "Γίνεσθε ἕτοιμοι καὶ γρηγορεῖτε, ὅτι ᾗ οὐκ οἴδατε
λέγοντας: «Να είστε έτοιμοι και να βρίσκεστε σε ετοιμότητα, διότι δεν
ὥρᾳ ἔρχεται." Κατὰ γὰρ τὸν μακάριον Παῦλον, "τοὺς πάντας ἡμᾶς
γνωρίζετε την ώρα που έρχεται». Και ο μακάριος απόστολος Παύλος λέει:
παραστῆναι δεῖ ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα κομίσηται
«πρέπει όλοι μας να παρουσιαστούμε μπροστά στο θρόνο του Χριστού, για ν’
ἕκαστος, πρὸς ἃ διὰ τοῦ σώματος ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθόν, εἴτε φαῦλον".
απολάβει ο καθένας ανάλογα με τις σωματικές του πράξεις, καλές ή κακές».
57. ᾿Αλλὰ πρὸς τὴν ἐκ τῶν γραφῶν ἔρευναν καὶ γνῶσιν ἀληθῆ, χρεία
Αλλά για την έρευνα των Γραφών και την αληθινή γνώση τους χρειάζεται
βίου καλοῦ καὶ ψυχῆς καθαρᾶς καὶ τῆς κατὰ Χριστὸν ἀρετῆς, ἵνα δι᾿
έντιμος βίος, καθαρή ψυχή και χριστιανική αρετή· ώστε ο νους να βαδίζει
αὐτῆς ὁδεύσας ὁ νοῦς τυχεῖν ὧν ὀρέγεται καὶ καταλαβεῖν δυνηθῇ,
το δρόμο της, για να πετύχει αυτά που επιθυμεί και να τα καταλάβει, όσο
καθ᾿ ὅσον ἐφικτόν ἐστι τῇ ἀνθρώπων φύσει περὶ τοῦ Θεοῦ Λόγου
είναι δυνατόν η φύση των ανθρώπων να μάθει για το Λόγο του Θεού.
μανθάνειν.
῎Ανευ γὰρ καθαρᾶς διανοίας καὶ τῆς πρὸς τοὺς ἁγίους τοῦ βίου
Διότι, χωρίς καθαρή καρδιά και τη μίμηση του βίου των Αγίων,
μιμήσεως, οὐκ ἄν τις καταλαβεῖν δυνηθείη τοὺς τῶν ἁγίων λόγους.
δεν μπορεί κανείς να εννοήσει τους λόγους των Αγίων.
῞Ωσπερ γὰρ εἴ τις ἐθελήσειεν ἰδεῖν τὸ τοῦ ἡλίου φῶς, πάντως τὸν
Διότι, όπως κάποιος θελήσει να δει το φως του ήλιου, οπωσδήποτε καθαρίζει
ὀφθαλμὸν ἀποσμήχει καὶ λαμπρύνει, σχεδὸν ὅμοιον τῷ ποθουμένῳ
και λαμπικάρει τα μάτια του· τα καθαρίζει σχεδόν σαν το φως που ποθεί για
ἑαυτὸν διακαθαίρων, ἵνα οὕτως φῶς γενόμενος ὁ ὀφθαλμὸς τὸ τοῦ
τον εαυτό του, ώστε να γίνουν τα μάτια του φως και να αντικρίσουν το φως
ἡλίου φῶς ἴδῃ, ἢ ὡς εἴ τις θελήσειεν ἰδεῖν πόλιν ἢ χώραν, πάντως ἐπὶ
του ήλιου. Ή, όπως όταν κάποιος θελήσει να δει μια πόλη ή χώρα, οπωσδήποτε
τὸν τόπον ἀφικνεῖται τῆς θέας ἕνεκεν·
επισκέπτεται τον τόπο τους για να τις δει.
οὕτως ὁ θέλων τῶν θεολόγων τὴν διάνοιαν καταλαβεῖν, προαπονίψαι
Έτσι, αυτός που θέλει να εννοήσει τη σκέψη των θεολόγων, πρέπει πρώτα να
καὶ προαποπλῦναι τῷ βίῳ τὴν ψυχὴν ὀφείλει, καὶ πρὸς αὐτοὺς τοὺς
καθαρίσει και να πλύνει την ψυχή του με το βίο του· και να ομοιάσει στους
ἁγίους ἀφικέσθαι τῇ ὁμοιότητι τῶν πράξεων αὐτῶν, ἵνα σὺν αὐτοῖς
Αγίους με τη μίμηση των πράξεών τους· ώστε, με τη συναναστροφή με τους
τῇ ἀγωγῇ τῆς συζήσεως γενόμενος, τὰ καὶ αὐτοῖς ἀποκαλυφθέντα
Αγίους, να κατανοήσει αυτά που ο Θεός αποκάλυψε σ’ εκείνους· και στο εξής,
παρὰ Θεοῦ κατανοήσῃ, καὶ λοιπὸν ὡς ἐκείνοις συναφθεὶς ἐκφύγῃ μὲν
επειδή θα έχει συνδεθεί με τους Αγίους, να ξεφεύγει από τους κινδύνους των
τὸν τῶν ἁμαρτωλῶν κίνδυνον καὶ τὸ τούτων πῦρ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς
αμαρτωλών και το πυρ της κολάσεως που τους αναμένει την ημέρα της
κρίσεως, ἀπολάβῃ δὲ τὰ τοῖς ἁγίοις ἀποκείμενα ἐν τῇ τῶν οὐρανῶν
κρίσεως. Και ν’ απολαύσει τα αγαθά που προορίζονται για τους Αγίους στη
βασιλείᾳ, "ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδεν, οὐδὲ οὖς ἤκουσεν, οὐδὲ ἐπὶ καρδίαν
Βασιλεία των Ουρανών, «τα οποία δεν έχουν δει τα μάτια, ούτε άκουσαν τ’
ἀνθρώπων ἀνέβη, ὅσα ἡτοίμασται τοῖς" κατ᾿ ἀρετὴν βιοῦσι, καὶ
αυτιά, ούτε τα σκέφτηκε ποτέ ο άνθρωπος· είναι όλα όσα έχουν ετοιμαστεί για
"ἀγαπῶσι τὸν Θεὸν" καὶ Πατέρα, ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ Κυρίῳ ἡμῶν,
τους ενάρετους κι αυτούς που αγαπούν το Θεό» Πατέρα μαζί με Κύριό μας
δι᾿ οὗ καὶ μεθ᾿ οὗ αὐτῷ τῷ Πατρὶ σὺν αὐτῷ τῷ Υἱῷ ἐν ἁγίῳ
Ιησού Χριστό· σ’ αυτόν και μέσω αυτού αρμόζει τιμή, δύναμη και δόξα στον
Πνεύματι, τιμὴ καὶ κράτος καὶ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα στους παντοτινούς αιώνες.
᾿Αμήν.
Αμήν.