Από τον Νόμο στη Χάρη: Η όραση του Θεού διά της καθαρμένης καρδιάς
Εισαγωγή
Η ιστορία της σωτηρίας του ανθρώπου είναι μία πορεία από τον Νόμο προς τη Χάρη, από το γράμμα στον Λόγο, από τη σκιά στην Αλήθεια. Ο Νόμος που δόθηκε στον Μωυσή δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά παιδαγωγός εἰς Χριστόν (Γαλ. 3,24). Ο σκοπός του ήταν να φανερώσει την ανθρώπινη αδυναμία, να καταδείξει την αμαρτία και να ετοιμάσει την καρδιά για τη σωτηρία διά της Χάριτος του Θεού. Μέσα στη Χάρη ο άνθρωπος καθαίρεται, φωτίζεται, και φθάνει στην τελείωση – στην όραση του Θεού.
Ο Νόμος: Άγιος αλλά ανεπαρκής
Ο Μωσαϊκός Νόμος, καρπός της θεικής αποκαλύψεως στο Σινά, αποτελεί έκφραση της δικαιοσύνης του Θεού. Όμως, δεν μπορούσε να αναγεννήσει τον πεπτωκότα άνθρωπο. Όπως διδάσκει ο Απόστολος Παύλος:
«Οὐ δικαιωθήσεται πᾶσα σάρξ ἐνώπιον αὐτοῦ ἐξ ἔργων νόμου· διὰ γὰρ νόμου ἐπίγνωσις ἁμαρτίας» (Ρωμ. 3,20)
Ο Νόμος, δηλαδή, δεν σώζει· καθρεφτίζει την πτώση. Και τούτο διότι ο άνθρωπος, χωρίς τη χάρη, δεν έχει τη δύναμη να ζήσει το θέλημα του Θεού. Έτσι, ο Νόμος γίνεται "ανεφάρμοστος" όχι ως ουσία, αλλά ως τρόπος σωτηρίας: αδυνατεί να σώσει.
«Εἰ γὰρ ἐδόθη νόμος δυναμένος ζωοποιῆσαι, ὄντως ἐκ νόμου ἂν ἦν ἡ δικαιοσύνη» (Γαλ. 3,21)
Η πατερική θεολογία βλέπει τον Νόμο ως σκιά των μελλόντων αγαθών. Κατά τον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, ο Νόμος είναι τύπος, προεικόνιση της Χάριτος, και δεν ολοκληρώνει τη θέωση του ανθρώπου.
Η Χάρη του Χριστού: η εν Χριστῷ ζωή.
Η έλευση του Χριστού δεν κατήργησε τον Νόμο, αλλά τον εκπλήρωσε (Ματθ. 5,17). Η Χάρη δεν αντιτίθεται στον Νόμο· τον υπερβαίνει. Διότι ενώ ο Νόμος ελέγχει, η Χάρη μεταμορφώνει. Όπως γράφει ο Ιωάννης ο Θεολόγος:
«Ὁ νόμος διὰ Μωϋσέως ἐδόθη· ἡ χάρις καὶ ἡ ἀλήθεια διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο» (Ἰω. 1,17)
Η Χάρη είναι η άκτιστη ενέργεια του Θεού που καθιστά τον άνθρωπο μέτοχο θείας φύσεως (Β΄ Πέτρ. 1,4). Δεν πρόκειται για απλή συγχώρεση, αλλά για θεραπεία, μεταμόρφωση και θέωση. Ο Χριστός δεν προσφέρει απλώς μία νέα ηθική, αλλά δίνει τον εαυτό Του ως ζωή.
Η καθαρότητα της καρδιάς και η όραση του Θεού
Η Χάρη δεν είναι αφηρημένη. Εκχέεται στον πιστό διά του Αγίου Πνεύματος, διά της πίστεως, της μετάνοιας, των Μυστηρίων και της ασκητικής ζωής. Καρπός αυτής της πορείας είναι η κάθαρση της καρδιάς, η οποία είναι προϋπόθεση για τη θέα του Θεού.
«Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται» (Ματθ. 5,8)
Κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, η όραση του ακτίστου φωτός του Θεού είναι καρπός της θεώσεως. Αυτή η εμπειρία δεν είναι για τους "τέλειους" αλλά για τους "μετανοημένους"· δεν είναι βραβείο ηθικής αλλά καρπός της Χάριτος.
Η παράδοση των Πατέρων της Εκκλησίας, από τον Άγιο Αντώνιο έως τον Άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο και τον Άγιο Σιλουανό τον Αθωνίτη, διδάσκει ότι η όραση του Θεού είναι δυνατή εν τῷ Χριστῷ, όταν ο άνθρωπος καταστεί ναός της χάριτος.
Συμπέρασμα
Ο Νόμος είναι άγιος, αλλά μόνο η Χάρη σώζει. Ο Χριστός είναι το πλήρωμα του Νόμου και η ίδια η Χάρις του Θεού. Με τη Χάρη Του, ο άνθρωπος δεν καταδικάζεται από τον Νόμο, αλλά αναγεννάται σε καινή ζωή. Και όταν καθαρθεί η καρδιά, ο άνθρωπος βλέπει τον Θεό· όχι με φυσική όραση, αλλά με τη φωτεινή εσωτερική αίσθηση της θείας Παρουσίας.
Αυτό είναι το Ευαγγέλιο: η θέωση του ανθρώπου διά της εν Χριστῷ χάριτος.
Αν εγώ διδάσκω χίλιους ανθρώπους, θα καταλήξω να παίρνω χίλια τηλέφωνα και να δίνω χίλιες ερμηνείες· κι έτσι θα καταργηθεί η χάρη και θα πάρω τη θέση του Θεού. Όχι ο καθένας πρέπει να γίνει θεοδίδακτος, και τότε θα μπορούμε να μιλάμε μεταξύ μας ως φίλοι και αδελφοί, χωρίς εξαρτήσεις, χωρίς ανταγωνισμούς.
Ο διάλογος κουράζει όταν δεν υπάρχει βάθος. Οι πολλές κουβέντες καταντούν θόρυβος, και ο θόρυβος σκοτώνει την εσωτερικότητα. Σήμερα οι άνθρωποι πάσχουν όχι από έλλειψη συμβουλών, αλλά από υπερπληροφόρηση. Θέλουμε λύση στα προβλήματά μας; Ας μπούμε στη σιωπή και ας παρακαλέσουμε τον Θεό να μας επισκεφθεί.
Μην επιδιώκεις να μαζεύεις ανθρώπους γύρω σου. Ο Θεός κάλεσε εσένα, προσωπικά. Όπως σε ένα γάμο στέλνονται προσκλήσεις ονομαστικές, όχι σε ολόκληρη την πόλη. Το κάλεσμα είναι προσωπικό.
Ο Χριστός ανέβηκε μόνος στον Γολγοθά. Και μόνοι πολλές φορές ανεβαίνουμε κι εμείς το δικό μας βουνό. Αν στο δρόμο βρεθούν κι άλλοι που τους κάλεσε ο Θεός, τότε συνταξιδεύουμε· αλλά ο σταυρός είναι πάντοτε προσωπικός.
Γι’ αυτό, μην φοβάσαι τη μοναξιά· να φοβάσαι την έπαρση, να φοβάσαι την πολυλογία, να φοβάσαι τη σιγουριά των ιδεών σου. Η ταπείνωση είναι η αρχή της σοφίας· και μόνο μέσα από αυτήν αποκαλύπτεται η αλήθεια του Θεού. Ας μπούμε στο αγιαστήριο του Θεού, και εκεί θα είμαστε όλοι τρισευτυχισμένοι γιατί εκεί δεν χρειάζεται να μιλήσουμε πολύ· θα μιλά Εκείνος.